Καλλιέργεια ελιάς: Μόνη ή με συγκαλλιέργεια;

γράφουν: Α. Παντέρας, Κ. Μαντζανάς και Β. Παπαναστάσης

Η ελιά (Olea europea) είναι ίσως το πιο διαδεδομένο καλλιεργημένο δέντρο στην Ελλάδα. Διάσπαρτα δέντρα ελιάς ή ελαιώνες βρίσκονται σε όλα τα μέρη της χώρας με ήπιο μεσογειακό κλίμα. Το ελαιόδεντρο θεωρείται ένα από τα λιγότερο απαιτητικά σε θρεπτικά συστατικά μεταξύ των καλλιεργούμενων δένδρων και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο φυτεύεται σε φτωχές, βραχώδεις περιοχές, με εδάφη που προέρχονται κυρίως από σκληρό ασβεστόλιθο. Ένα μεγάλο μέρος των ελαιώνων βρίσκονται σε απόκρημνες πλαγιές βουνοπλαγιών, σε παραδοσιακές πέτρινες αναβαθμίδες, για να συγκρατήσουν το έδαφος.

Συνήθως, τα ελαιόδεντρα είναι το μόνο ξυλώδες συστατικό σε μία τυπική ελαιοκαλλιέργεια. Πολύ συχνά, όμως, απαντώνται και άλλα δέντρα, όπως χαρουπιές (κυρίως στην Κρήτη), αμυγδαλιές, καρυδιές, βερικοκιές, συκιές, λεύκες κ.λπ., μαζί με τις ελιές ή στα όρια των ελαιώνων. Σχεδόν όλα τα ελαιόδενδρα στα παραδοσιακά συστήματα προέρχονταν από άγρια φυτά που είχαν εμβολιαστεί. Οι βρώσιμες ελιές και το ελαιόλαδο είναι τα κύρια προϊόντα των ελαιώνων, ενώ τα δευτερογενή προϊόντα περιλαμβάνουν ζωοτροφές για ζώα και καυσόξυλα. Σε ορισμένα μέρη, εξαιρετικά έπιπλα και χειροτεχνήματα είναι κατασκευασμένα από ξύλο ελιάς.

Οι ελιές μπορεί να συνυπάρξουν με:

ζώα (πρόβατα, βοοειδή, αίγες),
διάφορα λαχανικά όπως οι ντομάτες, τα φασόλια, τα κρεμμύδια ή τα φασόλια,
ποώδη βλάστηση, ορισμένα είδη των οποίων είναι βρώσιμα.

Τα ζώα μπορούν να βόσκουν την υπάρχουσα βλάστηση ή φυτεμένες καλλιέργειες (π.χ. σιτάρι ή κριθάρι).

Ο συνδυασμός των ελαιώνων με τις αροτραίες καλλιέργειες (δημητριακά) στον ίδιο τομέα αποτελούσε ένα παραδοσιακό σύστημα χρήσης γης στη χώρα μας το οποίο είχε απαξιωθεί στο παρελθόν αλλά ανακτά σήμερα το παλιό ενδιαφέρον. Το 2014, στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Προγράμματος AGFORWARD, πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις της ομάδας εργασίας με τοπικούς φορείς και αγρότες στη Στερεά Ελλάδα και στη Χαλκιδική.

Ύστερα από αναλυτική συζήτηση, η ομάδα εντόπισε παραδείγματα σημαντικών ή βέλτιστων πρακτικών που αφορούσαν την αγροδασοπονία με χρήση ελιάς ως το ξυλώδες μέρος του συστήματος και αρωματικά / φαρμακευτικά βότανα, όσπρια για βελτίωση του εδάφους και υψηλή ποιότητα προϊόντων για ανθρώπινη κατανάλωση ή για ζωοτροφές.

Η αγροδασοπονία είναι η πρακτική που συνδυάζει περισσότερες της μίας χρήσης γης στην ίδια επιφάνεια, με απαραίτητη την παρουσία ενός ξυλώδους είδους.

Συγκαλλιέργεια µε ρεβίθι

Σε συνεργασία με τοπικούς παραγωγούς και με την επιστημονική συνδρομή γεωπόνου, συμφωνήθηκε η διεξαγωγή έρευνας σε έναν ελαιώνα στην Στερεά Ελλάδα, με τη συγκαλλιέργεια ενός αζωτοδεσμευτικού φυτού, όπως είναι το ρεβίθι (Cicer arietinum).

Τα ρεβίθια είναι υψηλής ποιότητας τροφή́ για τον άνθρωπο και υψηλή́ πηγή́ πρωτεϊνών για ζωοτροφές. Είναι εύκολο να καλλιεργηθούν, γιατί απαιτούν μικρή φροντίδα και, γενικά, έχουν χαμηλό κόστος χειρισμών.

Ένα από τα σημαντικά χαρακτηριστικά των ρεβιθιών είναι η χαμηλή ανάγκη για άρδευση, καθιστώντας τα ιδανικά για συγκαλλιέργεια με δέντρα με παρόμοιες υδατικές απαιτήσεις, σε μεσογειακά και άλλα ξηρικά οικοσυστήματα.

Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό των ρεβιθιών είναι το άζωτο που παρέχουν στο έδαφος, από τη συμβιωτική σχέση των ριζών τους με αζωτοδεσμευτικά βακτήρια. Αυτό βοηθάει τον αγρότη να μειώσει τις ανάγκες σε αζωτούχα λιπάσματα και επίσης προστατεύει το έδαφος και το νερό από τη ρύπανση με ανόργανο άζωτο. Έχουν μεγάλη χρηματική αξία, οπότε ο γεωργός μπορεί να κερδίσει επιπλέον εισόδημα από την καλλιέργεια, ανάμεσα στα δέντρα.

Παραδείγματα σημαντικών ή βέλτιστων πρακτικών που αφορούσαν την αγροδασοπονία με χρήση ελιάς — Παραδείγματα σημαντικών ή βέλτιστων πρακτικών που αφορούν την αγροδασοπονία με χρήση ελιάς

Παρομοίως, ένα ελεγχόμενο πείραμα εγκαταστάθηκε στην Κασσάνδρεια Χαλκιδικής, που περιλάμβανε τη συγκαλλιέργεια κριθαριού και βίκου σε ελαιώνα. Η παρουσία γεωπόνου καθ’ όλη τη διάρκεια του πειράματος ήταν συνεχής. Περισσότερες πληροφορίες για τα πειράματα είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα του πρoγράμματος και είναι μεταφρασμένες στα ελληνικά.

Κρίνοντας εκ του αποτελέσµατος

Τα αποτελέσματα των πειραμάτων ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Η απόδοση των ελαιοδέντρων ήταν ίδια στους ελαιώνες που συγκαλλιεργήθκαν με ρεβίθια σε σχέση με τους ελαιώνες χωρίς συγκαλλιέργεια και εφαρμόστηκε λίπανση (Ν). Παρόμοια ήταν τα αποτελέσματα στον ελαιώνα της Χαλκιδικής.

Η παραγωγή́ ρεβιθιών ήταν στην αρχή χαμηλή και αποδόθηκε στις έντονες ανοιξιάτικες βροχοπτώσεις και σε επιπλέον απώλειες από́ τρωκτικά́. Ωστόσο, στα επόμενα έτη, η απόδοση των ρεβιθιών εξελίχθηκε ικανοποιητικά. Αντίστοιχα, η παραγωγή́ και η ποιότητα του ελαιόλαδου ήταν εξαιρετική́, όπως και των βρωσίμων ελιών. Παρόμοια αποτελέσματα αναφέρθηκαν και σε έναν άλλο ελαιώνα, όπου επαναλήφθηκε το πείραμα, με τον γεωργό́ να είναι ευχαριστημένος με τα αποτελέσματ,α λόγω της εξοικονόμησης χρημάτων από́ τα λιπάσματα, αλλά́ και για την παραγωγή́ βιολογικών ρεβιθιών. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο είδος της συγκαλλιέργειας που θα επιλεγεί, καθώς δεν είναι όλα συμβατά με τις ελιές, και στον έλεγχο των επιπέδων φωσφόρου του εδάφους.

Συμπερασματικά και σύμφωνα με τα αποτελέσματά μας, η συγκαλλιέργεια της ελιάς, όπου αυτή είναι δυνατή (κατάλληλος φυτευτικός σύνδεσμος των δέντρων, υφιστάμενες τοπογραφικές και κλιματικές συνθήκες), μπορεί να αποτελέσει μία επιτυχημένη επιλογή η οποία θα αυξήσει το εισόδημα του γεωργού παράγοντας υψηλής αξίας προϊόντα με σεβασμό στο περιβάλλον.

ypaithros.gr