Επιβλητικό τοπίο που κόβει την ανάσα και σε κάνει να αναρωτηθείς αν όντως αυτό που βλέπεις είναι πραγματικό!
Η Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου βρίσκεται 3 χιλιόμετρα έξω από το Βαλτεσινίκο, χτισμένη μέσα σε φυσικό σπήλαιο, σε ένα περιβάλλον ιδιαίτερα επιβλητικό. Κτίστηκε τον 16ο αιώνα και είναι αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο και την Ανάληψη. Συχνά αναφέρεται και ως Παλαιομονάστηρο.
Στο μοναστήρι θα συναντήσει κανείς δύο ναούς, που εκτείνονται σε δύο επίπεδα. Στο πάνω επίπεδο, λαξευμένος στο βράχο βρίσκεται ο ναός της Αναλήψεως, ενώ από τον εσωνάρθηκα οδηγείται κανείς στο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου. Στο μοναστήρι οδηγεί ξύλινη σκάλα στα δεξιά του εξωνάρθηκα, μέσω μιας σήραγγας.
Κατά την Επανάσταση του 1821 το μοναστήρι αυτό αποδείχθηκε θαυματουργό, προστατεύοντας αγωνιστές και άμαχους, οι οποίοι είχαν καταφύγει εκεί για να σωθούν, αλλά και για να απωθήσουν τον Ιμπραήμ. Μέρος της Μονής κάηκε ύστερα από την επιδρομή αυτή, η αντίσταση όμως, και η τελική απώθηση του εχθρού θεωρήθηκαν παρέμβαση θεόσταλτη. Η Μονή είναι σήμερα εγκαταλελειμμένη, συγκαταλέγεται όμως πλεόν επίσημα στα αρχαία μνημεία.
Στη δυτική πλευρά του φαραγγιού του Κάψαλη, λίγο έξω από το χωριό Βαλτεσινίκο, συναντά κανείς το παλαιό και ιστορικό Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, αφιερωμένο στον άγιο αυτόν αλλά και στην Ανάληψη, γνωστό επίσης ως Παλαιομονάστηρο. Η Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου λειτούργησε επίσης ως ασκηταριό σε παλαιότερους χρόνους, πράγμα στο οποίο εξυπηρετούσε και η θέση του: χτισμένο μέσα σε φυσική σπηλιά που δημιουργούσε ο βράχος, το μοναστήρι αυτό ήταν ο κατάλληλος προορισμός για όσους ήθελαν να απομονωθούν από τα εγκόσμια.
Η Μονή χτίστηκε γύρω στα 1500-1550. Μία παράδοση αναφέρει ότι η ανέγερσή της έγινε ύστερα από ένα όραμα του μοναχού Καλλίνικου από το Άγιο Όρος, στον οποίο φανερώθηκε ο ίδιος ο άγιος. Η Μονή περιλαμβάνει δύο ναούς, που είναι χτισμένοι σε δύο επίπεδα. Στο ισόγειο βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου και στο πρώτο επίπεδο ο ναός της Ανάληψης, ο οποίος είναι λαξευμένος στο βράχο. Ο πρώτος είναι ένας πολύ μικρός ναός, του οποίου η αγιογράφηση δυστυχώς έχει καταστραφεί, εκτός από κάποια ίχνη, που χρονολογούνται στους βυζαντινούς χρόνους. Ο δεύτερος, της Ανάληψης, σώζει κάποιες αξιόλογες τοιχογραφίες από τον 16ο αιώνα και από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Ο τρούλος του ναού αυτού είναι φυσικός, δημιουργημένος από τον βράχο, και απεικονίζει τον Παντοκράτορα με τους Ευαγγελιστές.
Λόγω της δυσπρόσιτης θέσης του, το μοναστήρι λειτούργησε αρκετές φορές ως καταφύγιο, με αποκορύφωμα την εποχή της Ελληνικής Επανάστασης. Το Σεπτέμβριο του 1826 ο Ιμπραήμ επιτέθηκε στο Βαλτεσινίκο για να πάρει εκδίκηση για τη δολοφονία του ανιψιού του, του Μπεόπουλου. Οι άμαχοι της γύρω περιοχής, συμπεριλαμβανομένων και μελών από οικογένειες των προεστών, κατέφυγαν στο μοναστήρι για να σωθούν, όμως κάποιος προδότης μαρτύρησε την κρυψώνα τους κι έτσι οι Τούρκοι στράφηκαν εναντίον της Μονής. Τρεις μέρες κράτησε η πολιορκία, οι πολιορκούμενοι όμως κράτησαν πρωτοφανή αντίσταση και κατάφεραν να απωθήσουν τους Τούρκους, καθώς και όλα τα τεχνάσματά τους. Το γεγονός αυτό θεωρήθηκε βοήθεια θεόσταλτη, κι έτσι το μοναστήρι συνηθιζόταν να αναφέρεται ως θαυματουργό.
Η Μονή του Αγίου Νικαολάου Βαλτεσινίκου έχει πλέον εγκαταλειφθεί, με υπουργική απόφαση όμως έχει ανακηρυχθεί σε αρχαίο μνημείο, ένα που αξίζει κανείς να επισκεφθεί.
