Το άρθρο υπογράφουν οι επιστήμονες Νικολέτα Κλειώ Δεναξά (Διδάκτωρ Ελαιοκομίας – Εξωτερικός Συνεργάτης Εργαστηρίου Δενδροκομίας, Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών) και Πέτρος Ρούσσος (Αναπληρωτής Καθηγητής Δενδροκομίας, Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών).
«Με τον όρο κλάδεμα εννοούμε την αποκοπή μερών του δένδρου με συγκεκριμένο σκοπό, όπως είναι το κλάδεμα καρποφορίας. Τα μέρη του δένδρου που μπορούν να αποκοπούν είναι βλαστοί, κλάδοι, βραχίονες, κορμός και ρίζες, αν και οι τελευταίες κλαδεύονται μόνο κατά τη φύτευση των νεαρών δενδρυλλίων ή για πολύ συγκεκριμένους σκοπούς.
Η ελιά αντιδρά θετικά στο κλάδεμα, με την προϋπόθεση ότι αυτή η καλλιεργητική τεχνική θα εφαρμοστεί σωστά και ανάλογα με τις ειδικές απαιτήσεις του εκάστοτε ελαιώνα, της ποικιλίας ή δένδρου ξεχωριστά και τις απαιτήσεις του παραγωγού φυσικά.
Το κλάδεμα καρποφορίας πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια της παραγωγικής ζωής των δένδρων. Πρέπει ο παραγωγός να γνωρίζει ότι η ελιά καρποφορεί σε ξύλο της προηγούμενης βλαστικής περιόδου, στο οποίο η ελιά τον επόμενο χρόνο θα καρποφορήσει. Σκοπός, λοιπόν, κάθε καλλιεργητικής τεχνικής θα πρέπει να είναι, πέρα από την επίτευξη άριστης παραγωγής, η δημιουργία εύρωστης, νέας βλάστησης κάθε χρόνο, ώστε το δένδρο να είναι κάθε χρόνο παραγωγικό. Στην ελιά κατά την ενηλικίωση του δένδρου υπάρχει έντονος ανταγωνισμός μεταξύ βλάστησης και καρποφορίας. Η ζωηρή βλάστηση οδηγεί σε ακαρπία την επόμενη χρονιά, ενώ η μεγάλη καρποφορία εμποδίζει την ανάπτυξη ικανοποιητικής βλάστησης και οδηγεί σε μειωμένη παραγωγή τη χρονιά που ακολουθεί.
Το κλάδεμα καρποφορίας αποσκοπεί:
- Να διατηρήσει τη σκελετική δομή σύμφωνα με το αρχικό σχήμα διαμόρφωσης του δένδρου (να διατηρήσει δηλαδή το σχήμα που έχει το ελαιόδενδρο).
- Να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή παραγωγή υψηλής ποιότητας.
- Να εκθέσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ποσοστό της κόμης του δένδρου στην ηλιακή ακτινοβολία.
- Να επιμηκύνει την παραγωγική ζωή των δένδρων και να επιβραδύνει τη γήρανση της κόμης.
- Να διευκολύνει τη συγκομιδή των καρπών.
- Να αμβλύνει το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας.
Πώς κλαδεύουμε: Γενικά, η ελιά κλαδεύεται κάθε χρόνο ήπια έως μέτρια ή κάθε δύο χρόνια πιο αυστηρά, ανάλογα με τη ζωηρότητα της νέας βλάστησης. Υπάρχει και το ενδεχόμενο το κλάδεμα να γίνεται κάθε τρία χρόνια, τούτο όμως εξαρτάται από τη ζωηρότητα της ποικιλίας και τις εδαφοκλιματικές και καλλιεργητικές συνθήκες
Για τη σωστή εφαρμογή του κλαδέματος καρποφορίας θα πρέπει να συνδυάζεται γνώση με εμπειρία και να λαμβάνονται υπόψη τα εξής:
- Ο σημαντικότερος κανόνας: ζωηρότητα με καρποφορία δρουν ανταγωνιστικά. Υψηλή ζωηρότητα οδηγεί σε χαμηλή καρποφορία. Στόχος είναι να επιτυγχάνουμε μέτρια ζωηρότητα με υψηλή καρποφορία.
- Η καρποφόρος ζώνη της ελιάς κατανέμεται στην περιφέρεια του δένδρου σε βάθος 60-90 εκ. Τα σκιαζόμενα μέρη έχουν μειωμένη καρποφορία (Εικόνα 1).
- Πρέπει να εφαρμόζεται αυστηρότερο κλάδεμα τη χρονιά που αναμένεται η μεγάλη παραγωγή και ήπιο κλάδεμα την άνοιξη της επόμενης χρονιάς. Με αυτό τον τρόπο αντισταθμίζεται εν μέρει η φυσιολογική τάση για παρενιαυτοφορία.
- Την ποικιλία και την ηλικία: οι ζωηρές ποικιλίες πρέπει να κλαδεύονται πιο ήπια. Το κλάδεμα επίσης πρέπει να είναι πιο αυστηρό στα γερασμένα δένδρα και σε δένδρα μικρής ζωηρότητας από ό,τι σε νεαρά δένδρα.
- Τη θρεπτική κατάσταση του δένδρου: σε αυτή την περίπτωση δείκτης της θρεπτικής κατάστασης του δένδρου αποτελεί το μήκος της νέας βλάστησης. Ειδικότερα, εάν η ανάπτυξη του κλαδιού που σημειώθηκε είναι ίση με 0,2-0,6 μ. τότε το εφαρμοζόμενο κλάδεμα ήταν κατάλληλο. Αντίθετα, εάν τα περισσότερα κλαδιά παρουσιάζουν επιμήκυνση 0,15 μ., τότε το εφαρμοζόμενο κλάδεμα μπορεί να χαρακτηριστεί αρκετά ήπιο και θα πρέπει να εντατικοποιηθεί την επόμενη φορά με στόχο τη μείωση του όγκου της κόμης.
- Όσο πιο αυστηρό είναι το κλάδεμα τόσο πιο ζωηρή και μη παραγωγική θα είναι η νέα βλάστηση.
- Τύπος και γονιμότητα εδάφους, ύψος βροχοπτώσεων, καλλιεργητικές τεχνικές (λίπανση και άρδευση): οποιοσδήποτε παράγοντας οδηγεί σε αύξηση της ζωηρότητας της βλάστησης, συνδυάζεται με μέτριας έντασης κλάδεμα.
Σωστές τεχνικές κλαδέματος
- Διατηρούμε το σχήμα του δένδρου και περιορίζουμε τις διαστάσεις του για διευκόλυνση της συγκομιδής, κρατώντας όσο το δυνατόν την καρποφόρο ζώνη κοντά στον κορμό. Ποτέ δεν απομακρύνουμε την καρποφόρο ζώνη από τον κορμό.
- Αραιώνουμε το υψηλό μέρος της κόμης ή/και αφαιρούμε πυκνούς και διασταυρούμενους βλαστούς σε όλη την κόμη του δένδρου έτσι ώστε να εξασφαλίσουμε ικανοποιητικό φωτισμό και αερισμό.
- Αφαιρούμε τα κλαδιά που είναι εξαντλημένα από την παραγωγή των προηγούμενων ετών (ποδιές) και ανανεώνουμε τους δευτερογενείς και τριτογενείς βραχίονες. Ο κανόνας είναι να αφαιρείται το τμήμα που σκιάζεται (έχει καρποφορήσει επανειλημμένα) και όχι αυτό που σκιάζει (που είναι το νεότερο, βρίσκεται πάνω από αυτό που σκιάζεται και εκπτύσσεται από σημείο πιο κοντά στον κορμό)
- Αφαιρούμε όλους τους ξερούς, ημίξερους ή προσβεβλημένους, ή και τραυματισμένους από μηχανικά αίτια κλάδους και επιδιώκουμε την παραγωγή νέας βλάστησης με μέτριας αυστηρότητας κλαδέματα έτσι ώστε σε βάθος χρόνου να αντικαταστήσει τους εξαντλημένους καρποφόρους βλαστούς.
- Αφαιρούμε λαίμαργους βλαστούς και ειδικά όσους βρίσκονται στο εσωτερικό του δένδρου και εμποδίζουν την είσοδο της ηλιακής ακτινοβολίας.
- Αφαιρούμε όλες τις παραφυάδες που φύονται στο λαιμό του δένδρου ή από το ριζικό σύστημα.
Διαμόρφωση κόμης ανάλογα με την ποικιλία
Ο προορισμός του παραγόμενου προϊόντος (ελαιοποιήσιμη ή επιτραπέζια ελιά) επηρεάζει άμεσα τις καλλιεργητικές τεχνικές που είναι απαραίτητες για την καλλιέργεια, συμπεριλαμβανομένου του σχήματος μόρφωσης και του κλαδέματος καρποφορίας. Στις ελαιοποιήσιμες ποικιλίες το κλάδεμα καρποφορίας δεν επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα του παραγόμενου ελαιολάδου, η οποία εξαρτάται από την ποικιλία, το βαθμό ωριμότητας του καρπού, την κατάσταση του καρπού (υγιής ή προσβεβλημένος), τις συνθήκες καλλιέργειας κ.λπ. Επηρεάζει όμως το ποσοστό του ελαιολάδου στον καρπό. Το ανεπαρκές κλάδεμα, που οδηγεί σε έντονη σκίαση, περιορίζει σημαντικά τη συσσώρευση λαδιού στον καρπό, με αποτέλεσμα να έχουν καταγραφεί μειώσεις της τάξης του 30% στη συγκέντρωση του ελαιολάδου.
Στις επιτραπέζιες ποικιλίες ο καρπός, για να είναι εμπορεύσιμος, θα πρέπει να έχει μεγάλο μέγεθος, υψηλή αναλογία σάρκα:πυρήνα, καλή συνεκτικότητα σάρκας, εύκολη αποκόλληση του πυρήνα, υψηλή περιεκτικότητα σε διαλυτά σάκχαρα, έλλειψη μορφολογικών ελαττωμάτων, προσβολών ή τραυματισμών κ.λπ.
Συνεπώς, το κλάδεμα καρποφορίας στις επιτραπέζιες ελιές είναι απαραίτητο έτσι ώστε να αραιωθεί το φορτίο ανά δένδρο και να έχουμε καλύτερο φωτισμό, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας των καρπών. Ειδικότερα, προτείνεται η εφαρμογή προσεγμένου ετήσιου κλαδέματος καρποφορίας αποφεύγοντας τα μεγάλα κοψίματα και την αφαίρεση μεγάλης ποσότητας ξύλου σε σχέση με τις ελαιοποιήσιμες ποικιλίες. Συνιστάται η αραίωση ορισμένων κλάδων κυρίως από το εσωτερικό της κόμης, και ειδικότερα από την πάνω πλευρά των πρωτογενών βραχιόνων, έτσι ώστε να επιτευχθεί ο βέλτιστος φωτισμός και αερισμός της κόμης.
Ιδανική εποχή κλαδέματος
Το κλάδεμα πρέπει να διενεργείται την περίοδο ανάμεσα στο τέλος του χειμώνα και πριν την έναρξη της άνθισης.
- Σε περιοχές με ήπιο κλίμα όπου δεν σημειώνονται ανοιξιάτικοι παγετοί το κλάδεμα μπορεί να γίνει ακόμα και το χειμώνα.
- Σε ημιορεινές περιοχές ή περιοχές με ψυχρά κλίματα το κλάδεμα πρέπει να καθυστερεί και να γίνεται τον Μάρτιο ή ακόμα και αρχές Απριλίου, πριν την έναρξη της νέας βλάστησης και πάντοτε μετά την περίοδο εμφάνισης παγετών.
- Το κλάδεμα δεν πρέπει να γίνεται όταν έχουμε βροχερό καιρό (πρόβλημα καρκινωμάτων-φυματίωσης από το βακτήριο Pseudomonas savastanoi). Σε κάθε περίπτωση κλαδεύουμε πρώτα τα υγιή και μετά τα μολυσμένα δένδρα, απολυμαίνουμε τα εργαλεία κλαδέματος ή χρησιμοποιούμε διαφορετικά. Για την εφαρμογή της πρακτικής του κλαδέματος χρησιμοποιούνται διάφορα εργαλεία: ψαλίδια και πριόνια χειρός ή αέρα, υδραυλικά ή ηλεκτρικά, ηλεκτρικό ή βενζινοκίνητο αλυσοπρίονο κ.ά.
Απολύμανση: Είναι ιδιαίτερα σημαντικό μετά από κάθε χρήση να καθαρίζονται σχολαστικά και να απολυμαίνονται, ιδιαίτερα αν κλαδεύονται προσβεβλημένα δένδρα. Σε έναν τέτοιο ελαιώνα πρώτα κλαδεύονται τα υγιή και μετά τα μολυσμένα, ή χρησιμοποιούμε διαφορετικά εργαλεία. Η απολύμανση γίνεται με αιθυλική αλκοόλη 70% ή με χλωρίνη εμπορίου 10-20% ή με τεταρτοταγή άλατα του αμμωνίου. Αμέσως μετά, τα εργαλεία ξεπλένονται καλά με νερό και αφήνονται να στεγνώσουν ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος διάβρωσής τους.
Χειρισμοί δένδρων μετά το κλάδεμα
Μετά την εφαρμογή του κλαδέματος στα δένδρα θα πρέπει να γίνεται επούλωση των πληγών με πλαστικό λευκό χρώμα ή κερί που μέσα να έχει αραιωθεί μια μικρή ποσότητα βορδιγάλειου πολτού ή άλλου χαλκούχου σκευάσματος ή μυκητοκτόνου. Εναλλακτικά, μπορεί να γίνει επάλειψη των πληγών με επικαλυπτικό σκεύασμα επούλωσης πληγών του εμπορίου, με τη μορφή πάστας. Στη συνέχεια τα δένδρα θα πρέπει να ψεκαστούν καλά (μέχρι απορροής) με βορδιγάλειο πολτό ή με άλλο χαλκούχο σκεύασμα το οποίο βρίσκεται εύκολα στο εμπόριο.
Ειδικότερα σε περιπτώσεις που στον ελαιώνα υπάρχουν μολυσμένα δένδρα με φυματίωση θέλει ιδιαίτερη προσοχή και είναι απαραίτητος ο ψεκασμός με χαλκούχο προϊόν μετά το κλάδεμα. Σε αυτές τις περιπτώσεις καλό είναι να αποφεύγεται το μηχανικό κλάδεμα.»
*Αναδημοσίευση άρθρου από το τεύχος 87 του περιοδικού Ελιά & Ελαιόλαδο. Για να γίνετε συνδρομητές με κόστος 30 ευρώ για την ετήσια συνδρομή (4 τεύχη) πατήστε ΕΔΩ