ΑφιερώματαΓαργαλιάνοιΤοπικά Νέα

Λυκούργος Τζανέας: Ο κορυφαίος Γαργαλιανιώτης καλλιτέχνης του μπουζουκιού

 

Από τα «Τετράδια Ιστορίας» του Παναγιώτη Α. Κατσίβελα , ιατρού 

Ας μιλήσουμε σήμερα για μουσική.

Και ο λόγος για τον Λυκούργο Τζανέα ! τον Γαργαλιανιώτη μουσικό, που ξεπέρασε τη γενιά του και του οποίου η φήμη ξεπέρασε όχι μόνο το τόπο του αλλά  και τον χρόνο φτάνοντας  μέχρι τις μέρες μας, εγγραφόμενος πανάξια στην Ιστορία της Μουσικής, ως κορυφαίος καλλιτέχνης  του μπουζουκιού  .

Ο Λυκούργος Τζανέας είναι ο αρχαιότερος καταγεγραμμένος μουσικός, όπως παρουσιάζεται σε πλείστες μελέτες της ιστορίας του Ρεμπέτικου. Λανθασμένα καταγράφεται ως Τζανέας Λυκούργος του Αντωνίου και συγχέεται με άλλο ενδεχομένως συγγενή του, ο οποίος υπήρξε δημοδιδάσκαλος .  

 

Η οικογένεια Τζανέα στους Γαργαλιάνους .

Η οικογένεια Τζανέα εγκαθίσταται στους Γαργαλιάνους λίγο προ του 1850 οπου και δημιουργείται ο κλάδος της οικογένειας που έκτοτε θα ταυτιστεί  με την πόλη και υπάρχει μέχρι σήμερα .

Ο   Παναγιώτης Τζανέας   που εγκαταστάθηκε στους Γαργαλιάνους γεννημένος περί το 1830    αποκτά   τον Λυκούργο (1866), Γρηγόριο (1864) – Γεώργιο (1856)- με την σύζυγό του Μαριγώ (1852 ) γεννούν τους Ιωάννη(1888) και  Αριστομένη (1885)

Ο Γρηγόριος  με την σύζυγό του Ελευθερία (1871) γεννούν  την Αθανασία (1907)

 Ο Γεώργιο με την σύζυγό του Μαριγώ (1852 ) γεννούν τους Ιωάννη(1888) και  Αριστομένη (1885)

Ο Αριστομένης Τζανέας (1)  με την σύζυγό του Ευαγγελία (1887) γεννούν τους  Μαρία(1910) Περικλή (1912) και Γεώργιο (1914).

Ο Λυκούργος Τζανέας  νυμφεύτηκε  την Μαρία(1870) χωρίς να αποκτήσουν παιδιά .

Είναι βέβαιον ότι στην οικογένεια υπήρχαν και άλλες γεννήσεις που διαφεύγουν των αρχείων του Δήμου εκείνης της εποχής , μιας και μεγάλο μέρος του έχει καταστραφεί  .

 

                  Η πρώτη καταγραφή

Η πρώτη αναφορά για την σημαντικότητα  και την αξία του Λυκούργου Τζανέα γίνεται στην εφημερίδα «Πρόοδος» των Φιλιατρών στις 22 Αυγούστου 1896   με τίτλο «Φως ταις Μούσσαις Ηώς»(2-3) μετά από μία συναυλία , που έγινε , όπως διαφαίνεται εις το κείμενο , στην πλατεία των Γαργαλιάνων   μιας και θα μπορούσαν να την δουν όλοι  και  την υπογράφει ο ανταποκριτής εκ Γαργαλιάνων  «Πυλαρεύς»(3)  που εκ του κειμένου αποδεικνύεται   βαθύς  γνώστης της μουσικής και λόγιος άνθρωπος .

Αξιοσημείωτο δε είναι ότι ο συγγραφεύς επιστρατεύει λέξεις και εκφράσεις από τον «Οιδίποδα επι Κολωνώ»  του Σοφοκλή  για να αποδώσει το μεγαλείο του καλλιτέχνη .

  Από το κείμενο αναδεικνύεται  ότι ο Λυκούργος Τζανέας σε ηλικία πλέον 30 ετών συμμετέχει ως σολίστ στην ως άνω συναυλία , που συνόδευσε κάποιο   μουσικό σύνολο  ακόμα  και σε έργα σε έργα κλασσικής μουσικής.

«Τι θα ειπήτε αν είδητε ερασιτέχνην να εκτελεί δια του μουσικού τούτου οργάνου μέλος του Σοπέν ;  Να ειπήτε … τίποτα να θαυμάσητε μόνον κα να ευλαβηθείτε , θέλομεν όταν συγχωρήσετε πάντως και ημάς δια τας ενθουσιώδεις μαρτυρίας μας,  ας τοσούτον μάλλον χαράσσομεν εκθύμως , τοσούτον ενθουσιωδώς ,….. »

 Έχει δε φτάσει σε τόση ωριμότητα , γνώση  και δεξιοτεχνία ,που οι θεατές αποκαλύπτονται στην αξία του και τους ανατρέπει την αρνητική εικόνα που είχαν για το μπουζούκι οι σύγχρονοί του .

          Το Τριφυλιακό Ημερολόγιο

Δευτέρα αναφορά για τον σπουδαίο μουσικό έχουμε το 1908 στο «Τριφυλιακόν Ημερολόγιον»  του Νικολάου Λαμπρόπουλου 1908 – Έκδοσις Β’  Εν Γαργαλιάνοις της Τριφυλίας με το  τίτλο

     « ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΑ ΤΩΝ ΕΠΑΡΧΙΩΝ

                            ΤΟ ΜΠΟΥΖΟΥΚΙ»

Από το οποίο συλλέγουμε την φωτογραφία του Λυκούργου  σε ηλικία πλέον 42 ετών ,  παραθέτομε δε το κείμενο  αυτούσιο. Είναι προφανές ότι το δεύτερο κείμενο έχει στοιχεία της πρώτης αναφοράς στην Πρόοδο .Διατηρείται το κείμενο αυτούσιο .

«Ποιος  φιλόμουσος  επισκέπτης διέβη περιηγούμενος την επαρχίαν Τριφυλίας  θαυμάζων την μάγον φύσιν της ΝΔ Ελλάδος χωρίς να ακούση το όνομα του αγνώστου καλλιτέχνου …του μπουζουκιού ;

Οι Τριφύλιοι και κατ’ εξοχήν οι ξεναγοί της ωραίας κωμοπόλεως των Γαργαλιάνων δράττονται οίκοθεν πάντοτε της πρώτης ευκαιρίας , όπως ποιήσωνται εύφημον μνείαν περί της ιδιοφυούς ικανότητας του μοναδικού μας καλλιτέχνου  κ. Τζανέα . Και δεν προμυθοποιούνται μόνον οι δια  φιλίας συνδεόμενοι συμπολίται του , όπως κάνουν λόγον και επιδείξωσι τον καλλιτέχνη , αλλά και οι απλοί γνώριμοί του πάντες υπό της αυτής  κατεχόμενης φυλετικής υπερηφάνειας αρέσκονται  να επιδεικνύωσιν την πατρίδα των ως χώραν της οποίας η φυσική καλλονή εκ παραλλήλου ενθαμιλλάται  με την καλλιτεχνική των κατοίκων ιδιοφυΐαν. Δύναται τις να είπη ότι εν προκειμένω η κοινή αναγνώρισις της αξίας ταύτης του συμπολίτου μας κ Τζανέα ως καλλιτέχνου επεβλήθη εις το καλαισθητικόν αίσθημα των συμπολιτών μας ως αναπόδραστος φόρος του θαυμασμού των .

                                  ***

Τι είναι το μπουζούκι του ;

Δεν είναι εκείνο το οποίο από παίδων γνωρίζετε . Το απαραίτητον εκείνο μουσικό όργανον της ταβέρνας το δημώδες και τραχύ βάρβιτον που σας ξυπνά την νύκτα δια να σας κάνει να το  βλαστημήσετε . Δεν είναι ο κουτσαβάκης εκείνος των μουσικών οργάνων που παίρνει το Αμάν -αμάν διαλαλών διαλαλών το βακχέβαχον  βραχνοσυναχωμένος πάντοτε …από πανηχίους μαντινάδες.

Το μπουζούκι τούτο εξευγενίσθη και προόδευσεν εις τας χείρας του κ. Τζανέα τοσούτον ώστε ευλόγως πλέον να μην αναγνωρίζεται .. με όλο το άχαρι όνομα τζικ -τζάκ των οποίων διετήρησεν εισέτι το αρχέγονον οπλισμόν και τας χορδάς των βαρβάρων αδελφών του .

Το μπουζούκι τούτον ως μετεμορφώθη τώρα εις τας χείρας του καλλιτέχνου συμπολίτου μας , αφήνει τόνους εξόχως αρμονικούς δια να μην είπω ότι στενάζει , κελαδεί , οργίζεται και ομιλεί ως έμψυχον . Ηχούν μεγανθύνει το ούς και το κυλίεις εις μυρίας αρμονίας ψάλλον λίγεια και διαχέον τόνους Αιολικής άρπας . Το ήκουσα και μοι εφάνη να γελά… και χαίρει εναλλάξ να αγωνιά και βασανίζεται και συγκινεί συγχρόνως , διότι ενώ ηχεί πενθίμως μικρόν και πάλι λύει τον πόνο ηχούν θούριον γοργόν εύθυμον πανηγυρικόν απελαύνον εκ της ψυχής την καταιγίδα δια να ρίψη τον σφάζοντα ακροατήν του εις πλημμύρα γαλήνης μεθυσκούσης . 

                        ***

Αν είναι αληθές το λεγόμενον ότι η μουσική είναι τελειοποιημένη ομιλία ανταποκρινομένη απ΄ ευθείας προς το αίσθημα , ότι ως λέγουσιν « είναι μια φυσική συνέπεια της προόδου του λόγου και συν τω χρόνω αναπτύξεως και τελειοποιήσεως της φωνής του ανθρώπου …» τότε δια το μπουζούκι ως προς γλώσσα μητρική υποχρεούται και εγώ ως επαρχιώτης μουσοπόλος και προσφέρω υπέρ της εγχωρίου μουσικής , υπέρ του μπουζουκιού ως φόρον εκτιμήσεως όχι μόνον τας ολίγας ταύτας γραμμάς , αλλά και την ειλικρινή εξομολόγησίν μου ότι αυτή την μουσική εννοώ εις την γλώσσαν την μάλλον ανταποκρινομένη προς τας μυχίους διαθέσεις της ψυχής μου …διότι δια αυτής εδιδάχθην τους πρώτους.. και γλυκύτερους μουσικούς φθόγγους .

Χ.Φ.»

 

 

               Δημοτικός σύμβουλος

Ο Λυκούργος Τζανέας ήταν ένας πολύπλευρος άνθρωπος και υπεύθυνος πολίτης , που έχαιρε μεγάλης εκτιμήσεως των συμπολιτών του.  Τον αναγνώριζαν και οι φίλοι του αλλά και οι μακρινοί του άνθρωποι .

Ασχολείται με τα κοινά μαζί με κορυφαίους για την εποχή Γαργαλιανιώτες , γεγονός που αναδεικνύει  την συνολική  αξία του αλλά και την αποδοχή και αναγνώριση  της κοινωνίας μας .

   Έτσι  το 1910 τον συναντάμε δημοτικό σύμβουλο Δήμου Πλαταμώδους , όπου μαζί με τον πρόεδρο Γαργαλιάνων Διονύσιο Παπαγεωργίου(φαρμακοποιό)  και τους δημοτικούς συμβούλους Λυκούργο Ρουσάκη (ιατρό) Παναγιώτη Κ. Σκιαδά (δικηγόρος) υπογράφουν αναφορά προς Νομάρχη Μεσσηνίας καταγγέλλοντας σκάνδαλο δια την σύναψη σύμβασης  έργου, με μία Γαλλική εταιρία  για τον ηλεκτροφωτισμό  της πόλεως των Γαργαλιάνων , σύμβαση την οποίαν θεώρησαν σκανδαλώδη και ειδεχθή για τα συμφέροντα των κατοίκων της πόλεως. Η διαφωνία αυτή οδήγησαν τον Λυκούργο Τζανέα και τον Λυκούργο Ρουσσάκη σε παραίτηση  .

Εφημερίδα « Εμπρός» 31 -1 -1910 με τον τίτλο « Διαμαρτυρία Δημ. Συμβούλων Γαργαλιάνων»

 

Παραπομπές

(1) Πρόκειται περί του Αριστομένους  Τζανέα  Μακεδονομάχου που έχουν παρουσιάσει ο αείμνηστος Σωτ. Λυριτζής και ο εξαίρετος φίλος κ. Αθανάσιος  Τερζάκης .

(2)      Παρατίθεται αυτούσιο το δημοσίευμα της  εφημερίδος «Πρόοδος»    των Φιλιατρών  22 Αυγούστου 1896

Αποτυπώνει το μεγαλείο του καλλιτέχνη αλλά αποτελεί και μνημειώδες κείμενο του λόγου της εποχής .

                         «Φως ταις Μούσσαις Ηώς

Οι Γαργαλιάνοι έχοντες ως έφθημεν ειπόντες , έξοχον φυσικήν καλονήν , διεκδικούσαν  αληθώς πανελλήνιο εν τούτω υπεροχήν , εισίν ουδέν ήττον και πόλις μουσομήτωρ , αετηδέων χώρα . Μαντεύομεν ότι εκπλήττεσθε  αδιάφορον ουδέν φιλονικεί ο δισταγμός σας προ ενός γεγονότος .

Η δεν είναι φυσική συνέπεια μια πόλις προς τοσαύτην επεδοψιλεύσατο η φύσις  να παράγη και  γαλουχή καλλιτέχνας , δεν θα σας παρακαλέσωμεν λοιπόν να μας πιστεύσετε.

Σας βεβαιούμεν  όμως  ότι με όλον την ονειροπόλον μέθην ήν μας προξένησεν μία παννυχής  εις μουσικήν ακρόασιν δεν θέλομεν αφεθεί  εν τοσαύτω ελεύθεροι να επαινέσωμεν  γεραίνοντες παρά την αξίαν καλλιτέχνες τους οποίους υπερφαλαγγίζοντες άλλως τε την αλήθειαν να αδικήσωμεν μάλιστα ως βέβηλοι ή να οφελείσωμεν ποτέ οι  …δείλαιοι .

Βεβαίως γνωρίζετε το μπουζούκι , έχει καλώς , προεξοφλούμεν την γνώμην σας αλλά εις χείρας μουσικού ερασιτέχνου χείρας εξ εκείνων οις  έχουσιν οι Γαργαλιάνοι σήμερον δεν ελάβατε ποτέ την τιμήν. Δεν είναι πλέον , το οποίον όλοι από παίδων γνωρίζετε το δημώδες και τραχύ βάρβαρον   , ως η ψυγκάριος γλώσσα του ψυχάμη το ηχείον εκείνον και  άμουσο του θορύβου και των μανέδων που παίρνει το Άσμα διαλαλούν την δόξαν την βακχέβαχον ούραγχο συνεχόμενον από παννυχίους μπατινάδες . Τούτο δια των συνηχούντων φθόγγων και της εντέχνου χειρίσεως τραγουδεί , στενάζει , κελαδεί οργίζεται και ομιλεί .Καίπερ δε έλκον το γένος εκείνων των αγρίων Τζικ Τζακ χειραφετηθέν όμως εξευγενίσθη συν τω χρόνω εις κονσέρτ λαμερά και προόδευσε . Επροέδευσεν  ώστε να μην είναι ουδόπως εκείνο και να μην το γνωρίζετε ευλόγως αν και εκληρονόμησεν το άχαρι όνομα της οικογένειάς του .

Το μπουζούκι τούτο εγκλείει την ροδαλήν και λάλων Μελπομένην , νέφη πυράς , Σειρήνων ήχους ,και Άδου αγωνία όταν οργίζεται ως έμψυχον στενάζει βάλλον κεραυνούς που ρίπτουν από ρίζας τας δρυς και φλέγουσι τα πάθη . Ηχούν κρατεί το ους σφαδασμόν , κυλύεις μυρίας αρμονίας το σαγηνεύει το μεθάει .Είναι δυνάστης εις τον κόσμον  του , φέρει το σκήπτρο του Ηρρέως

Μινύρητε και ψάλλει λογγοφθόγκως τόνο- ορίζει λόγια , διαχέει στίχους και αναρριπίζει πάθη. Γελά και χαίρει αναλλάξ και αγωνιά και βασανίζεται και συγκινεί το  λαό .

Μικρόν και αναπάλει θούριον και λύει τον πόνον , ηχεί γοργόν ηχεί και εύθυμον , πανηγυρικόν και επελαύνει την ψυχήν από αμπώτιδας βασάνων και γαύριος καταιγίδας εις παλίρροιας ενθουσιώδεις , εις γαλανήν αιθρίαν .

Τι θα ειπήτε αν είδητε ερασιτέχνην να εκτελεί δια του μουσικού τούτου οργάνου μέλος του Σοπέν ;  Να ειπήτε … τίποτα να θαυμάσητε μόνον κα να ευλαβηθείτε , θέλομεν όταν συγχωρήσετε πάντως και ημάς δια τας ενθουσιώδεις μαρτυρίας μας ας τοσούτον μάλλον χαράσομεν εκθύμως , τοσούτον ενθουσιωδώς , ότι είμαρτο την καλλιτεχνίαν ατυχώς αιχμηρά πνοή αποστροφής . Εμπρός , ότι παρά την άγονον και αιχμηράν αυτήν ατμόσφαιρα κατορθεί εν  τη ερήμω και εις πείσμαν των ξηρών ανέμων να βλαστάνη επιδεικνούμενο  ως φοίνικας είναι λόγου άξιον και συνδρομής γενναίας . Άλλως τε υπάρχει και μια αλήθεια δι’ ότι θαυμάζητε οφείλετε φόρον . Δεν είναι ανάγκη να σας επιβάλλεται . Πόσαι δεν επιβάλλονται .

Πυλαρεύς

Γαργαλιάνοι 22 Αυγούστου 1896»

(3) Ηώς & (μυθολ.) θεότητα προσωποποίηση της αυγής, κόρη του Τιτάνα Υπερίωνα και της Τιτανίδας Θείας

(4) Πυλαρεύς : ο Καταγόμενος από την κωμόπολη Πύλαρο της Κεφαλονιάς .

Σχετικά Άρθρα

Back to top button