Ο γιατρός – συγγραφέας Γιώργος Γκόνης ήταν ο κεντρικός ομιλητής στην εκδήλωση της ΄Ενωσης Μεσσηνίων Συγγραφέων για την παρουσίαση του συλλογικού επετειακού τόμου «Μνήμη και αναδημιουργία», που έγινε πριν από λίγες μέρες στο Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας. Κείμενα στην ανθολογία έχουν δώσει αρκετοί δημιουργοί από το Δήμο Πύλου – Νέστορος.
Στην ανάλυσή του ο χειρουργός-υποστράτηγος (ΥΙ) ε.α., ο οποίος κατάγεται από τους Αμπελόκηπους εξέφρασε τα παρακάτω: “Ξεχωριστή χαρά και τιμή για εμένα να βρίσκομαι απόψε μαζί σας. Ευχαριστώ θερμά το Διοικητικό Συμβούλιο της Ένωσης και ιδιαίτερα την πρόεδρο Αντωνία Παυλάκου για την ευγενική και τιμητική πρόσκληση. Με τιμάτε και με συγκινείτε! Κ. Παυλάκου, εκτιμώ ότι δεν είναι υπερβολή να σας θεωρώ το πνεύμα και την ψυχή της λογοτεχνικής και πνευματικής αυτής Ενωσης των Μεσσηνίων! Από την πλευρά μου, συναισθάνομαι το βάρος της τιμητικής ευθύνης για την παρουσίαση του συλλογικού πνευματικού έργου της Ένωσης Μεσσηνίων Συγγραφέων. Ο χρονικός σταθμός των 100 χρόνων από το ξερίζωμα του Ελληνισμού στα χώματα της Μικράς Ασίας δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητος. Δεν εορτάζουμε την ήττα μας, τιμούμε τους νεκρούς μας, θρηνούμε και απολογούμαστε στη Ιστορία για την ασύλληπτη σε μέγεθος αλλά και σε συμβολισμούς απώλεια. Αναστοχαζόμαστε με το βλέμμα στο μέλλον.
Bρίσκω ιδιαίτερα εύστοχο τον τίτλο της επετειακής αυτής έκδοσης.
«Μνήμη και αναδημιουργία». Δεν είναι δυνατόν να ξεχάσουμε τι είχαμε, τι έγινε, τι χάσαμε! Επιτρέψτε μου να παρατηρήσω ότι το μέγεθος της καταστροφής και της απώλειας μάλλον υπερβαίνει τα νεότερα χρόνια και εγγίζει τα θεμέλια, την απαρχή της ύπαρξής μας. Ίωνες ήταν οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι από τους οποίους ξεκίνησε το ελληνικό διανοητικό θαύμα. Γιουνάν μας αποκαλούν οι γείτονές μας! Δηλαδή Ίωνες. Θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι λεονταρισμοί του «νυκτερινού επισκέπτη», που θα έλθει ξαφνικά, πέρα από την αλαζονεία του μεγαλοϊδεατισμού, αποκαλύπτει και κάτι άλλο πιο βαθύ και διαχρονικά επικίνδυνο. Δυστυχώς, στη βάση του πολιτισμού των γειτόνων μας βρίσκεται, το ακατανόητο για εμάς, δίκαιο της κατάκτησης. Ιστορικά, η κατάκτηση για αυτούς έχει το κύρος ιδρυτικής πράξης γένεσης, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται. Όμως, η βία, η κατάκτηση, ο σφετερισμός και η ιδιοποίηση συνιστούν επιστροφή στη βαρβαρότητα. Συνεπώς, καμιά έκπτωση της μνήμης των όσων συνέβησαν τότε δεν δικαιολογείται. Η αναθέρμανση της συλλογικής μνήμης του λαού μας είναι ζωτικής σημασίας. Η εκδοτική πρωτοβουλία της ένωσης και η σημερινή μας εκδήλωση υπηρετούν και αυτό τον σκοπό.
Η λέξη “αναδημιουργία”, από τον τίτλο του βιβλίου, δηλώνει νέο δημιουργικό ξεκίνημα και ασφαλώς προϋποθέτει αναστοχασμό. Δηλαδή σημαίνει γνωρίζω τι συνέβη, κοιτάζω μπροστά και βάζω καινούργιους στόχους με βάση την πείρα που απόχτησα και τα διδάγματα που πήρα.
Μελέτησα προσεκτικά το βιβλίο που βρίσκεται μπροστά μας. Οφείλω να ομολογήσω ότι το βρήκα καλύτερο από ότι αρχικά υπέθετα. Εκτιμώ ότι αποτελεί ουσιαστική πνευματική συνεισφορά στην πόλη της Καλαμάτας και της Μεσσηνίας γενικότερα. Η Ένωση Μεσσηνίων Συγγραφέων δικαιώνει για μια ακόμη φορά τους σκοπούς της ύπαρξης της.
Δεν γνωρίζω αν, και σε πιο βαθμό, στα διηγήματα του βιβλίου, ενυπάρχει βαθμός μυθοπλασίας. Εγώ πάντως, λόγω της ζωντάνιας και αμεσότητας της αφήγησης, πείστηκα για την αληθινή, την πραγματική ιστορικότητα των προσώπων, των χαρακτήρων, των συμβάντων. Ένοιωσα την Ιστορία! Νομίζω ότι δεν μπορεί να έχουμε πλήρη εικόνα της Ιστορίας αν περιοριστούμε μόνον στην καταγραφή και στην περιγραφή των γεγονότων. Φαίνεται ότι την ιστορία την συναποτελούν και την συνδιαμορφώνουν δύο στοιχεία. Τα γεγονότα και το πνεύμα, δηλαδή το «άρωμα» της εποχής που συνοδεύει τα γεγονότα, τα διαποτίζει, τα επηρεάζει, τα συνδιαμορφώνει. Τα γεγονότα μπορεί κάποιος να τα διερευνήσει, να τα διασταυρώσει, να τα αναπλάσει, σε όλες τους σχεδόν τις λεπτομέρειες, μελετώντας όλα τα στοιχεία και τις πηγές που τα καταμαρτυρούν και τα περιγράφουν. Το «άρωμα» όμως που τα συνοδεύει δεν είναι εύκολο να το νοιώσεις αν δεν ζήσεις την εποχή και αν δεν είσαι προικισμένος με ευαίσθητες αισθητήριες κεραίες.
Και εδώ έρχονται οι 40 Μεσσήνιοι λογοτέχνες που με την ζωντάνια της πέννας τους και την αμεσότητα της γραφής τους μας μεταφέρουν καίρια, θα έλεγα ότι μας μπάζουν, στο πνεύμα εκείνης της εποχής. Μπορούμε μέσα από τις σελίδες του βιβλίου να νοιώσουμε όλα τα αρώματα, τις ευωδιές και τις δυσάρεστες οσμές εκείνης της τραγικής εποχής. Και κατά τούτο η συλλογική αυτή έκδοση, κατά την γνώμη μου, κατατάσσεται στα ξεχωριστά, ίσως και μοναδικά!
Έρχομαι τώρα στο ακριβές περιεχόμενο του βιβλίου. Στόχος μου δεν είναι να σας το παρουσιάσω περιληπτικά, αλλά να σας δώσω τα κατάλληλα ερεθίσματα και τις σωστές κατευθύνσεις για την μελέτη του. Αναγκαία λοιπόν η ομαδοποίηση ανάλογα με το περιεχόμενο. Λυπάμαι, που με σκοπό την εξοικονόμηση χρόνου, θα αναγκασθώ, μερικά κείμενα, με ομοειδές περιεχόμενο, να τα παρουσιάσω από κοινού.
1. Η πρώτη κατηγορία άρθρων στα οποία θα αναφερθούμε έχει τα χαρακτηριστικά της ιστορικής μελέτης, μέσα από το πρίσμα της πολιτικοστρατιωτικής θεώρησης των γεγονότων. 2. Επόμενη κατηγορία θα είναι τα διηγήματα με ιστορίες που αναφέρονται στον τρόπο ζωής στην Μ.Ασία και στον βίαιο ξεριζωμό. 3. Θα ακολουθήσουν οι μαρτυρίες στρατιωτών, με τη μορφή αφηγήματος, που υπηρέτησαν στην Μικρά Ασία και κατάγονταν από τη Μεσσηνία. 4. Βέβαια, ιδιαίτερο ενδιαφέρον για όλους μας έχουν τα διηγήματα και οι ιστορίες προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην Μεσσηνία. Βλέπετε εδώ τα ονόματα των καταυλισμών που δημιουργήθηκαν τότε.
5. Θα ακολουθήσουν αντίστοιχες ιστορίες και διηγήματα από την εγκατάσταση προσφύγων σε όλη την Ελλάδα.
6. Ένας θεατρικός μονόλογος.
7. Μια αναφορά στη ζωή και τη δράση μιας σπουδαίας Ελληνίδας που επέζησε και κατέγραψε τη Μικρασιατική καταστροφή.
8. Και τέλος η προσέγγιση της καταστροφής και των χαμένων πατρίδων μέσα από την συμπύκνωση σκέψεων και συναισθημάτων, που προσφέρει η ποίηση.
Αρχίζω με την πρώτη κατηγορία.
– Ο Στάθης Παρασκευόπουλος αναφέρεται στην άφιξη του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη τον Μάϊο του 1919 και στον ενθουσιασμό που τότε επικράτησε. Τα στεφάνια του Μάη μπλέχτηκαν με τα στεφάνια της Δόξας των Ελλήνων. Η εφημερίδα της αφθονίας «Αμάλθεια», ανήγγειλε στα ελληνικά και στα τούρκικα, την στρατιωτική κατάληψη της Σμύρνης με σκοπό… την έννομο τάξη. Είναι ένα κείμενο με ύφος ενθουσιώδες και γλαφυρό, ταιριαστό με το γιορταστικό κλίμα εκείνης της λαμπερής για τον Ελληνισμό ημέρας.
– Το άρθρο του Χρήστου Καπούτση αναφέρεται συνοπτικά, κυρίως στη στρατιωτική κατάσταση, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί το καλοκαίρι του 1921. Τονίζεται η σημασία της σύσκεψης στην Κιουτάχεια, στις 16/7/21, όπου αποφασίσθηκε η προέλαση προς την Άγκυρα. Ο συγγραφέας θεωρεί την απόφαση που ελήφθη τότε μείζονος σημασίας για όσα επακολούθησαν.
– Το άρθρο του Τάσου Σκλάβου προσεγγίζει πολιτικά την Μικρασιατική καταστροφή με αφετηρία τη Μεγάλη Ιδέα. Η σύγκρουση Βενιζέλου – Κωνσταντίνου και ο συνακόλουθος εθνικός διχασμός αποδίδεται στις πολιτικές επιλογές εκάστου, χωρίς βέβαια να απουσιάζει το κοινωνικό υπόστρωμα που τις στήριζε.
– Στην μελέτη της η Παναγιώτα Παπακώστα, με επαρκή βιβλιογραφική υποστήριξη, μας παραθέτει, και με αριθμούς, την πνευματική ζωή και εκπαίδευση του Ελληνισμού της Μ. Ασίας και τον τρόπο ένταξής του στην ελληνική κοινωνία. Αναφέρεται επίσης στην κυνικότητα πολιτικών προσώπων και πολιτικών αποφάσεων που ελήφθησαν, για την τύχη των κατοίκων, μετά την ήττα.
– Το ίδιο τεκμηριωμένη βιβλιογραφικά είναι και η μελέτη της Ρουμπίνης Παπαμικρούλη, η οποία μας παρουσιάζει τον τρόπο, τις δυσκολίες και τις αντιδράσεις που υπήρξαν στην εγκατάσταση των προσφύγων. Ιδιαίτερα θετική η επίδραση των προσφύγων στη σύγχρονη ελληνική φυσιογνωμία.
– Ο Χρήστος Σταυρόπουλος μέσα από το άρθρο του μας παρουσιάζει με δραματικό τρόπο τα γεγονότα της καταστροφής αλλά και τις απόψεις και εκτιμήσεις του για εκείνη την τραγική για τον Ελληνισμό περίοδο.
– Επίσης ο Δημήτριος Κολέτσος μέσα από μια βραχεία ιστορική αναδρομή και παράθεση στοιχείων και αριθμών προβάλλει τα κατά τη γνώμη του αίτια – συζητημένα εν πολλοίς – για εκείνα, τα καταστροφικά, για τον Ελληνισμό, γεγονότα.
Στην δεύτερη κατηγορία, έχουμε τα διηγήματα που αναφέρονται στον τρόπο ζωής και στον ξεριζωμό των Ελλήνων της Μ. Ασίας.
– Τόσο η Λίνα Κοσμοπούλου, με τον «ασημένιο της δίσκο»,
– ‘Οσο και η Ελένη Σταθοπούλου, με την «Αρετούσα της Σμύρνης» μάς μεταφέρουν με γλαφυρότητα στην καθημερινότητα και στην κοινωνική ζωή των αστών και μεγαλοαστών της Σμύρνης. Η τρυφερή ιστορία με τις δύο μικρές αδελφές και τον ασημένιο τους δίσκο, της πρώτης, καθώς και το ερωτικό ειδύλλιο μεταξύ δύο νεαρών παιδιών, της δεύτερης, είναι δοσμένα με λογοτεχνικό τρόπο και μας αποκαλύπτουν την ποιότητα του πολιτισμού τους. Το ήθος των νέων παιδιών και τα γενναιόφρονα αισθήματα τους, στις δύσκολες εκείνες ώρες εντυπωσιάζουν. Αποκαλύπτεται, επίσης, ότι μάλλον ήταν ανέτοιμοι για τη συμφορά που ερχόταν.
Η τρίτη κατηγορία αφορά τις μαρτυρίες στρατιωτών από την Μεσσηνία.
– Ο ‘Αγγελος Λάππας με τον «Μπαρμπαλιά» από του Χανδρινού, μια ιστορία δοσμένη με αφηγηματική μαεστρία
– Η Σμαραγδή Κουτσοπέτρου με τον «Παππού τον Τουρκονίκο από την Ανάληψη Μεσσήνης και τους άλλους Τζωραίους που βρέθηκαν στο μέτωπο και
– Ο Βασίλης Ρούβαλης με τον «Τυφεκιοφόρο της ΙΧ Μεραρχίας», που αφηγείται με εξαίρετη λογοτεχνικότητα, Όλοι μας μεταφέρουν, από πρώτο χέρι, την εικόνα των μαχών, τη φρίκη του πολέμου και την τραγωδία της ήττας. Ας κρατήσουμε ότι ήρωες της Μικρασιατικής εκστρατείας, στάθηκαν τα παιδαρέλια που ήταν άμαθα από τη ζωή, έγιναν όμως απότομα καπνισμένα από τον πόλεμο! Δυστυχισμένα νιάτα στον πόλεμο. Δύσκολη η κατοπινή ζωή τους. Η αντρίκια τιμιότητά τους φαίνεται από τον Στάθη, τον συμπολεμιστή του Μπαρμπαλιά, από την άνω Μεσσηνία, που κράτησε τον λόγο που έδωσε στην προσφυγοπούλα Σοφιανή!
Η επόμενη κατηγορία κειμένων αναφέρεται στην εγκατάσταση προσφύγων στη Μεσσηνία. Βλέπετε εδώ εικόνες από τα προσφυγικά.
– Η Μαρία Σταθέα, με το άρθρο της, μας παρουσιάζει συνοπτικά τούς προσφυγικούς συνοικισμούς στην Καλαμάτα. Επίσης, με τον δικό της διεισδυτικό τρόπο και με τις μαρτυρίες που της αφηγήθηκαν, παρουσιάζει τη συμπεριφορά, τις δραστηριότητες και τον τρόπο αμφίεσης των γυναικών προσφύγων. Η καθαριότητα και η νοικοκυροσύνη τα κύρια χαρακτηριστικά τους. Κακοπροαίρετος, σκληρός και άδικος ο γνωστός χαρακτηρισμός, «παστρικές», από τους ντόπιους.
– Η Αντωνία Παυλάκου, με τα πέντε επιμέρους διηγήματα, «Η εξορία», «Η γνωριμία», «Η προίκα», «Πρόσφυγα νύφη, «Η Τούρκα», μας ταξιδεύει, μαζί με τους πρόσφυγες, στην Οδύσσεια τους! Από τους πρώιμους διωγμούς του 1914, στον ξεριζωμό, στην εγκατάσταση μέχρι και στην δύσκολη ενσωμάτωση στη νέα, όχι και τόσο φιλόξενη πατρίδα τους, την Καλαμάτα. Τα κείμενα ξεχωρίζουν για την αυθεντικότητα της ιδιωματικής γλώσσας και για το δραματικό ύφος που συνάδει με το περιεχόμενό τους.
– Η Δήμητρα Λιαράκου – Κολοκάθη, με το διήγημα «Το δώρο – surprise» μας αποκαλύπτει την τραγωδία νέων γυναικών που ήρθαν με τα μωρά στην αγκαλιά. Η έκπληξη της ηρωίδας ήρθε μετά από χρόνια, όταν ξαναβρέθηκε, με τον χαμένο στα τάγματα εργασίας των Τούρκων, αδελφό της.
– Η Κατερίνα Ξάνθου, μέσα από τις τρεις πράξεις του διηγήματός της καθρεφτίζει με τον δικό της αφηγηματικό τρόπο, και με δόση χιούμορ, τη θέληση για ζωή και τον δυναμισμό πολλών προσφύγων. Αντιπροσωπευτικός ο 12χρονος, που ήταν γιος καϊξή στην Πόλη. Κατάφερε, μέσα και από τη θαλπωρή του ορφανοτροφείου της Καλαμάτας, να γίνει μεγάλος καπετάνιος και να ξανασυναντηθεί με την παιδική του αγαπημένη.
– Ξεχωριστή είναι και η Ιστορία με τους 50-60 πρόσφυγες από τον Πόντο που φιλοξενήθηκαν για τρία χρόνια στο Βασιλίτσι και μας την παρουσιάζει με ευφυείς εναλλαγές στην αφήγηση ο Ευάγγελος Τεμπελόπουλος. Συγκινητική η επίσκεψη των απογόνων τους, που ήλθαν το 1984, από το χωριό της τελικής εγκατάστασής τους στην περιοχή του Κιλκίς, για να γνωρίσουν και να ευχαριστήσουν αυτούς που κάποτε βοήθησαν τους παππούδες τους.
– Η Βασιλική Ρηγοπούλου – Μουρική μας αποκαλύπτει πώς κατέγραψε το 1934, στο ημερολόγιό του, την μικρασιατική καταστροφή, ο Γιώργος, πρόσφυγας στο Μελιγαλά, από τα 11 χρόνια του. Ακολούθως μας αναφέρει ότι πολέμησε στην Αλβανία και έχασε νέος τη ζωή του, στον Μελιγαλά, τον Σεπτέμβρη του 1944.
– Η Γαρυφαλλιά Κατσαμπάνη – Τσαγκάρη, με τον «Μητσοτούρκο» και
– Η Αλέκα Κατσουλίδου, με την «Ακακία» της, μας αφηγούνται, με διαφορετικό αφηγηματικό στιλ η καθεμιά, τις περιπτώσεις προσφύγων που αποτραβήχθηκαν στον τόπο εγκατάστασής τους και έζησαν με καλοσύνη, αλλά στο περιθώριο. Ο Μητσότουρκος, στο Δώριο, τσοπάνης και ο άνθρωπος για τις άχαρες δουλειές και η Ακακία κλεισμένη στο μοναστήρι στο Πεταλίδι. Την Ακακία τη σκιαγράφησε η Αλέκα και την απεικόνισε με το δικό του ξεχωριστό τρόπο ο χαράκτης Τάκης Κατσουλίδης.
Ας δούμε τώρα και τις περιπτώσεις προσφύγων που εγκαταστάθηκαν σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.
– Η Νικολίνα Λέκκα, με την ιστορία γύρω από μια «Φωτογραφία» και
– Η Ελένη Αλαφογιάννη, με την ιστορία δύο «Φιλενάδων», μας μεταφέρουν τις δυσκολίες και τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οικογένειες προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην Αττική. Καισαριανή και Νέα Ερυθραία. Ας κρατήσουμε τα παρακάτω: Δεν επαιτώ, δουλειά ζητώ! Η όμορφη προσφυγοπούλα, Ιόλη, με το πιάνο και τα Γαλλικά της, έγινε αφορμή ερωτικής αντιδικίας στο καλογραμμένο διήγημα της Λέκκα. Τα «κειμήλια» από τις αλησμόνητες πατρίδες, ο καημός του ξεριζωμού, η λαχτάρα για ένα νέο σπιτικό και η αποκατάσταση των απογόνων διαγράφονται μέσα από τη σχέση μιας ντόπιας και μιας πρόσφυγας στο διήγημα με τους ζωντανούς διαλόγους της Αλαφογιάννη.
– Η Αγγέλα Χρονοπούλου μάς μεταφέρει τις περιγραφές ενός προσφυγόπουλου στην Κοκκινιά. Με ανατριχιαστικές αλλά και τρυφερές λεπτομέρειες, ο μικρός, περιγράφει τι είχε και τι έχασε. Μαχαιριά στην καρδιά του το: «φύγε από εδώ, τουρκόσπορε»! Αυτή η μαρτυρία όπως και η τελική φράση της Χρονοπούλου : «πάντα η ματιά ενός παιδιού θα δικάζει και θα γυρεύει επίμονα τους φταίχτες..» μαχαιρώνουν και την δική μας καρδιά.
– Στο ίδιο μήκος κύματος ο Θοδωρής Κακαλέτρης με την αυτοβιογραφική εξιστόρηση των δραματικών περιπετειών του «Μικρού Καππαδόκη», με ζωντάνια και αμεσότητα, επίσης και
– Η πρόσφατα εκλιπούσα Ιωάννα Σερενέ – Τσουρουκίδη, με τον «Μπάρμπα Περικλή από την Σαμψούντα» μας περιγράφουν τις στερήσεις και τα βάσανα των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν σε αγροτικές περιοχές. Στα Βούναινα της Λάρισας ο Καππαδόκης, στον Κεχρόκαμπο ο Περικλής. Απίστευτες περιπέτειες και καταστάσεις. Αγωνιστές που κέρδισαν τη ζωή, προόδευσαν και έκαναν μεγάλες και όμορφες οικογένειες.
– Ο Αλέξης Χαραλαμπόπουλος, με το ευρηματικό του διήγημα, «Φιλαδέλφεια» συνδέει το τότε με το σήμερα. Αναδεικνύει, την προσαρμοστικότητα, τον κοσμοπολιτισμό και την οικουμενικότητα του Έλληνα. Τα καταφέρνει το ίδιο καλά στην Φιλαδέλφεια της Μικράς Ασίας, στην Νέα Φιλαδέλφεια των Αθηνών και στην Φιλαδέλφεια της Αμερικής.
– Στο μικρό της διήγημα με τίτλο «Κρυφή Πατρίδα», η Τίνα Κουτσουμπού, μέσα από τις μνήμες της διπλής προσφυγιάς της γιαγιάς Θάλειας, θέτει το πρόβλημα της προσφυγιάς στη διαχρονική του διάσταση. Διερευνώνται η διάκριση, η μη προσαρμογή, η παραβατικότητα, η απόρριψη. Αναζητώνται η αλληλεγγύη, η ανθρωπιά, η αγάπη.
– Η Κωνσταντίνα Φούκα, με τα τρία πεζοποιήματά της, καθώς και
– Η Μαρία Νταλλή, με μια ιδιότυπη καταγραφή, εξετάζουν τον πρόσφυγα. Συμφωνούν ότι στις αποσκευές του έχει μόνον πόνο, φρίκη και τις αναμνήσεις της ζωής που έχασε. Όμως, ο πρόσφυγας, με ισχυρή θέληση, βλέπει με αισιοδοξία το μέλλον, στη νέα πατρίδα, γιατί τον οπλίζουν η ανθρωπιά και η αξιοπρέπεια.
– Ο Αγησίλαος Τσουκαλάς, με το άρθρο του «Μικρασιατική Εκστρατεία – ξεριζωμός» και με το ποίημα του «Αλύτρωτη γη – Ιωνία» και
– Η Βίκη Κοσμοπούλου, με τα δύο γεμάτα λογοτεχνικότητα και προσωπικό ύφος αποσπάσματά της, αναφέρονται, και οι δύο, στην ιδιαίτερα θετική επίδραση που είχαν οι πρόσφυγες στην πνευματική και πολιτιστική ζωή του τόπου μας. Χαρακτηριστικά αναφέρει η Κοσμοπούλου: «Οι επτά νότες μάς ενώνουν, τους τουρκόσπορους, και τους ντόπιους. Σμίξαμε τις χαρές, σμίξαμε και τα σεκλέτια μας. Ήταν ίδιοι με εμάς και εμείς με εκείνους».
- Ο Παναγιώτης Βούρος με έναν θεατρικό μονόλογο ζωντανεύει την τραγωδία που έζησαν τα ορφανά της προσφυγιάς. Οξύς, στοχευμένος και ρεαλιστικός ο λόγος του και με χρήση προσφυγικού ιδιώματος, αποκαλύπτει το δράμα που κρύβεται στον λευκό μπόγο και στη μαυροφορεμένη γυναίκα δίπλα του. Αφηγήτρια, η κόρη της ορφανής του μονολόγου!
– Η Τίνα Βρεττάκη – Δάβου μας σκιαγραφεί την ξεχωριστή πρόσφυγα, διανοούμενη και αγωνίστρια Ιφιγένεια Χρυσοχόου, την οποία είχε την τύχη να γνωρίσει από κοντά. Μοναδική η τετραλογία της Χρυσοχόου για την Μικρά Ασία. Παρουσιάζονται επίσης οι αγώνες της για την ισότητα των δύο φύλων και για τα κινήματα ειρήνης.
Θα τελειώσω τη παρουσίαση με τους ποιητές.
Τα ποιήματα του βιβλίου είναι σε μοντέρνα γραφή και αποτυπώνονται, δραματικά, τα ίδια περίπου θέματα που έχουν και οι αφηγήσεις.
– Ξεκινάμε με την μαντινάδα της Μαρίας Πρικάκη – Λίτσα που αποτυπώνει την καταστροφή, τον ξεριζωμό, την αναδημιουργία.
…… τεράστιες η καταστροφές, μεγάλη η οδύνη και το αποκορύφωμα, εκάηκε η Σμύρνη ……. όλα τα εγκατέλειψαν μες του χαμού τον τρόμο πάρα πολλοί πεθάνανε τση προσφυγιάς τον δρόμο …… γέροντες, έγκυες παιδιά, στα κάρα φορτωμένοι έτρεχαν να ξεφύγουνε τσετοκυνηγημένοι……..
Ο Λευτέρης Χριστακόπουλος με το ποίημα: «εν τω μνησθήναι ημάς Μερζιφούντα», αναφέρεται στον ξεριζωμό και την μετεγκατάσταση.
…. Γέμισαν τα πηγάδια με νεκρά αγόρια Αρσενικό ίχνος δεν απόμεινε στη χώρα. Τελευταία ματιά στον τρούλο της Αγιά Βαρβάρας Δεν μας έσωσε. ….. Εμάς τουρκόσπορους δεν μας είπανε. Στη Βυρώνεια εκαθίσαμεν και εκλαύσαμεν Εν τω μνησθήναι ημάς την Μερζιφούντα.
Στον ξεριζωμό αναφέρεται και το ποίημα: «Πρόσφυγες: τα περιφρονημένα παιδιά του Θεού» του Αριστοτέλη Φράγκου ….. φορτώθηκαν στις πλάτες έναν μεγαλύτερο του Ιησού σταυρό για να διασχίσουν ατέλειωτους δρόμους της ξηράς ή να καβαλικέψουν τα ατίθασα κύματα για την αγκαλιά μιας μάνας που τη νόμιζαν μητριά……
Ο Κωνσταντίνος Μακαρούνης με το ποίημα: «ξεριζωμός» εστιάζει στην εγκατάσταση και αναδημιουργία …. Η Παναγιά στον κόρφο τους με σέβας φυλαγμένη, ….. αρματωμένοι στην ψυχή, με βλέμμα ξιφολόγχη. ……. οι πόλεις ξαναχτίζονται, οι μνήμες τις σμιλεύουν άμα κρατάς την αρετή, τη γνώση και τον πόνο.
Ανάλογη εστίαση παρατηρούμε και σε δύο άλλους ποιητές. Την Εύα Σταματοπούλου με το ποίημα: «κάποτε στη Σμύρνη-100 χρόνια μετά»
….. Και τι να πεις για την κατάληξη όσων δραπέτευσαν και Γλύτωσαν από του Τούρκου το μαχαίρι στην Ηπειρωτική Μάνα Ελλάς! Άσπλαχνη αυτή η Μάνα!
Και τον Βασίλη Φλώρο με το ποίημα: «Ιωνική Αναδημιουργία- Η Επέκταση του Ελληνισμού»
…. Χάσαμε πατρίδες, αναδημιουργήσαμε όμως ιδέες …… Γι’ αυτό λιγότερο μοιρολογούμε και περισσότερο δημιουργούμε. Η Ιωνία είναι πια παντού και μέσα μας…….
τέλος στην διαχρονία της προσφυγιάς αναφέρεται ο Γιάννης Ανδρουλιδάκης με το ποίημα: «άτιτλο»
Και πες μου, εσύ
ποιος θα υποδεχθεί τους άλλους …… ποιος τα ασυνόδευτα παιδιά που μίσεψαν με μόνο εφόδιο την ευχή του πατέρα;
Δεν πρέπει να κλίσω την παρουσίαση του βιβλίου χωρίς να αναφερθώ στην προσφορά του μέλους της Ε.Μ.Σ. Βασίλη Ματσινόπουλου, ο οποίος παραχώρησε πολλές από τις φωτογραφίες του βιβλίου, έγραψε τις λεζάντες τους και επεξήγησε με κείμενό του την προέλευσή τους.
ΟΙ υπόλοιπες φωτογραφίες του βιβλίου, όπως και αυτές της προβολής καταχωρήθηκαν με την φροντίδα της κας Αντωνίας Παυλάκου.
Όπως καταλαβαίνετε είναι ένα επετειακό βιβλίο, πολυσυλλεκτικό σε κείμενα. Είναι το αποτέλεσμα μιας αξιέπαινης συλλογικής συγγραφικής προσπάθειας. Κάθε λογοτέχνης έβαλε το μεράκι και την ψυχή του για να αποτυπώσει όλα όσα μας πλήγωσαν αλλά και όσα μας έδωσαν τη δύναμη, μέσα σε 100 χρόνια, να αποκτήσουμε τη σημερινή μας ταυτότητα όντας προσηλωμένοι στα ιδεώδη της ειρήνης και της ανθρωπιάς.
Μια τελευταία, προσωπική μου, παραίνεση. Αν θέλετε να νοιώσετε τι συνέβη τότε και όχι απλά να μάθετε τι συνέβη, θα πρέπει να διαβάσετε αυτό το βιβλίο”.
