Από τα « Τετράδια Ιστορίας» του Παναγιώτη Α. Κατσίβελα, ιατρού.
Είμαστε στα χρόνια ,που οι λοιμώξεις και μεταξύ αυτών και η φυματίωση (1)αποτελούν μάστιγα για την κοινωνία.
Και δεν ήταν μόνο η αρρώστια ήταν και ο κοινωνικός στιγματισμός και οι δοξασίες και οι φόβοι.
Πριν ακόμα τη Βιομηχανική επανάσταση, δοξασίες συχνά συνέδεαν τη φυματίωση με τους βρικόλακες. Σε περίπτωση θανάτου ενός μέλους οικογένειας από φυματίωση, τα άλλα μολυσμένα μέλη θα έβλεπαν σταδιακή επιδείνωση της υγείας τους. Υπήρχε η πεποίθηση, ότι το άτομο που προσβαλλόταν αρχικά από φυματίωση , απομυζούσε τη ζωή από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.
Για τη θεραπεία της νόσου, στα χρόνια εκείνα, οι Ευρωπαίοι ιατροί πρότειναν διαμονή σε ευνοϊκά κλίµατα, όπως τα παράλια της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Αλεξάνδρειας, ειδική δίαιτα πλούσια σε γαλακτοκομικά προϊόντα, ζωμούς κρεάτων αλλά και εισπνοές ατμών καθαρού ιωδίου.
Οι ερευνητές όρισαν τη δεκαετία του 1880 τη νόσο της φυματίωσης ως μολυσματική, και στη συνέχεια τοποθετήθηκε σε λίστα με ασθένειες υποχρεωτικής δήλωσης στη Βρετανία. Ξεκίνησαν εκστρατείες , που παρότρυναν το κοινό να αποφεύγει τις αποχρέμψεις σε δημόσιους χώρους και «παρακινούσαν» τους άπορους που είχαν προσβληθεί από την ασθένεια να εισαχθούν σε σανατόρια που έμοιαζαν με φυλακές. Τα σανατόρια για τη μεσαία και ανώτερη τάξη προσέφεραν υψηλού επιπέδου φροντίδα και συνεχή ιατρική παρακολούθηση. Τα σανατόρια φέρονταν να παρέχουν τα οφέλη του «φρέσκου αέρα» και της εργασίας. Ακόμα όμως και στις καλύτερες συνθήκες, 50% των ασθενών , που έκαναν εισαγωγή σε αυτά πέθαιναν μετά από πέντε έτη («περί το»1916).
Το 1946, η ανάπτυξη του αντιβιοτικού στρεπτομυκίνης κατέστησε δυνατή την αποτελεσματική θεραπεία και ίαση της φυματίωσης. Πριν την εφεύρεση του εν λόγω φαρμάκου, η μοναδική θεραπεία (πέρα από τα σανατόρια) ήταν η χειρουργική επέμβαση.
Ο αριθμός των κρουσμάτων φυματίωσης εκτινάχθηκε τη δεκαετία του 1800 στην Ευρώπη, καθώς αποτέλεσε αιτία θανάτου περίπου 25% επί του συνόλου των θανάτων. Η θνησιμότητα στη συνέχεια μειώθηκε κατά περίπου 90% μέχρι τη δεκαετία του 1950. Οι βελτιώσεις στη δημόσια υγεία μείωσαν σημαντικά τα ποσοστά της φυματίωσης ακόμα και πριν τη χρήση της στρεπτομυκίνης και άλλων αντιβιοτικών. Ωστόσο, η ασθένεια συνέχισε να αποτελεί σημαντική απειλή για τη δημόσια υγεία.
Την περίοδο 1927 -1950 πέθαναν από φυματίωση στην πόλη των Γαργαλιάνων 100 ασθενείς μέσης ηλικίας 34, 42 έτη εκ των οποίων 57 άρρενες μέσης ηλικίας 39 έτη και 43 θήλεις μέσης ηλικίας 29,1 έτη . Και ανάμεσά του , 17 παιδιά .
Η ιδιωτική πρωτοβουλία προηγήθηκε του κράτους στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Έτσι το 1902 ιδρύθηκε το πρώτο σανατόριο «Σωτηρία», µε πρωτοβουλία της Σοφίας Σλήµαν και της Ιεράς Μονής «Πετράκη», υπό την προστασία της τότε Βασίλισσας Όλγας.
Το 1914, ιδρύεται το σανατόριο της Πάρνηθας .Η Μονή Πετράκη δώρισε στο Νοσοκομείο Ευαγγελισμός μία συγκεκριμένη έκταση προκειμένου να δημιουργηθεί φθισιατρείο-σανατόριο για την φροντίδα ασθενών , που έπασχαν από τη θανατηφόρα φυματίωση της εποχής. Λειτούργησε για πάνω από 3 δεκαετίες. Στο Σανατόριο νοσηλεύτηκε και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος από τον Οκτώβριο του 1937 ως τον Απρίλιο του 1938.
Κατά την παραμονή του εκεί έγραψε τρία έργα: «Μια πυγολαμπίδα φωτίζει τη νύχτα» (1937), «Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού» (1938, αφιερωμένο στον Βασίλη Ρώτα), «Εαρινή Συμφωνία» (1938).
Τελικά, µόλις το 1919 η Ελληνική Κυβέρνηση αποφάσισε ότι πρέπει ν’ ανεγερθούν 15 αντιφυματικά ιατρεία και αντιφυματικά νοσοκομεία σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας και έτσι µε το Ν. 1979/1920 «Περί ιδρύσεως αντιφυματικών ιατρείων, νοσοκομείων, αναρρωτηρίων και ορεινών θεραπευτηρίων», προβλέπεται πλήρης κρατική µέριµνα για τον αντιφυματικό αγώνα
Περίπου 100.000 άνθρωποι στην Ελλάδα υπολογίζεται πως έχασαν τη ζωή τους λόγω φυματίωσης, τη δεκαετία 1929 – 1938. Φυσικά υπήρχαν και περιπτώσεις που δεν κατάφεραν να επιζήσουν ακόμη και εντός του σανατορίου.
Το 1931 αναγνωρίζεται η ανάγκη για την κατασκευή σανατορίου στην Τριφυλία . Ας προστρέξουμε όμως στον τύπο της εποχής και ας διαβάσουμε την ανταπόκριση από την πόλη των Φιλιατρών στην εφημερίδα «Πατρίς» του Πύργου τον Απρίλιο του 1931 .
«ΙΔΡΥΣΙΣ ΣΑΝΑΤΟΡΙΟΥ ΕΝ ΦΙΛΙΑΤΡΟΙΣ
Χθες αφίχτησαν οι κ.κ. Νομίατρος και Νομομηχανικός Μεσσηνίας μετά του κ. Κόκκιζα ιατρού Κυπαρισσίας και μέρους του Αδελφάτου ίνα μετά του κ. Ι . Παπαγεωργίου ιατρού και αντιπροσώπου του Δήμου Φιλιατρών , ανέλθουν επί του όρους Αιγάλεω , ένθα το ορεινόν χωρίον Μάλη και εκλέξουν μέρος κατάλληλον δια την ανέγερσιν Σανατορίου . Πράγματι βρέθηκε μέρος κατάλληλον προς το Ν.Δ. μέρος της Μάλης και εις ύψος 1000 μ., απέχον του χωρίου Χριστιάνων περί την μίαν και ήμίσειαν ώραν .Και ήδη η επιτροπή ,η οποία αποτελείται κατά το πλείστον εξ ιατρών , ας αναλογισθή ότι η Μεσσηνία έχει μεγάλην ανάγκην ενός τοιούτου ιδρύματος και ας καταβάλλει πάσαν δυνατή προσπάθεια, όπως παρακαμθεί το παρουσιασθέν εμπόδιο της δαπάνης δια την κατασκευή οδού μεταξύ Σανατορίου – Χριστιάνων , καθ΄ όσον πληροφορήθημεν , ότι δια σκοπόν τούτον διατίθενται μόνον 300.000 δραχ. ενώ θα χρειαστεί υπερδιπλάσιον χρηματικον ποσόν» .
Φαίνεται ότι η έλλειψη χρημάτων ακύρωσε την κατασκευή και λειτουργία του αναφερομένου σανατορίου . Ενδεχομένως και διαφωνίες των κατοίκων .
Το πρώτο Σανατόριο στην Πελοπόννησο .
Πλησίον της Καλαµάτας και σε απόσταση επτά χιλιοµέτρων βόρεια της πόλης ευρίσκεται η Ιερά Μονή Προφήτου Ηλία, της οποίας σώζεται µόνο ο Ναός της καθ’ ότι το Μοναστήρι έπαυσε να λειτουργεί από το έτος 1834 . Όµως ο Προφήτης Ηλίας στη συνείδηση των κατοίκων της Μεσσηνίας συνδέθηκε µε το φιλανθρωπικό έργο της Ι. Μητροπόλεως Μεσσηνίας, αφού στα επισκευασµένα κελιά του λειτούργησε από το έτος 1920 το Σανατόριο των απόρων φυµατικών.
Το πρώτο σανατόριο της Πελοποννήσου που κατασκευάστηκε ήταν στην Πάτρα , πλην όμως στο άκουσμα του και μόνο έφερε μεγάλη αναστάτωση .Οι έντονες διαµάχες που επικράτησαν στην Πατρινή κοινωνία περί της τοποθεσίας ίδρυσης του Σανατορίου, έδωσαν την ιδέα στον Πατρινό βιοµήχανο και µεγαλέµπορο Βασίλειο Μαραγκόπουλο, να αναλάβει στις 13 Μαΐου 1936 την πρωτοβουλία σύσκεψης όλων των οργανώσεων της Πάτρας .
Η ενέργεια και οι προτάσεις του βρίσκουν ανταπόκριση, τόσο µεταξύ των τοπικών φορέων, όσο και από το Υπουργείο Υγιεινής και έτσι το Μάρτιο του 1937, στη θέση «Ζάστοβα» στις πλαγιές του Παναχαϊκού όρους, πλησίον του χωριού Ελεκίστρα, άρχισε η ανέγερση κτιρίου- νοσοκομείου το οποίο θα προοριζόταν να λειτουργήσει ως σανατόριο.
Τα σανατόρια της Πελοποννήσου
Τα σανατόρια της Πελοποννήσου κατά το έτος 1957 .
Τίτλος έδρα δύναμη για απόρους
Ιδρύματος κλινών
Σ. Προφήτης Ηλίας Καλαμάτα 40 άπασαι
Σ. Πατρών Πάτρα 100 άπασαι
Σ. Τριπόλεως Τρίπολη 400 άπασαι
Σ. Σπάρτης Σπάρτη 150 άπασαι
____________________________________________________
Σύνολο : 690
Ο Χρόνης Βραδυνός
Στις αρχές Μαρτίου του 1943 πεθαίνει από φυματίωση στο Σανατόριο της Σωτηρίας , μετά από νοσηλεία ενός χρόνου, σε ηλικία 28 ετών , ο απαράμιλλος λογοτέχνης από τους Γαργαλιάνους ο Χρόνης Βραδυνός κατά κόσμον Διονύσιος Σ. Λαμπρόπουλος . «Εργάτης της γης και του στίχου , χωρίς σχολικά ενδεικτικά και πτυχία . Μαθήτευσε έως την δεύτερη τάξη του Ελληνικού σχολείου . Παιδί αγροτών , γεννήθηκε και έζησε στους Γαργαλιάνους , τη στέρηση . την προσμονή , την αγωνία το πόθο για ψηλά πετάγματα και τον αγώνα του πνευματικού ιδεώδους .Εργάτης της γης , σκαφτιάς , θεριστής , κλαδευτής , τρυγητής . Χαρά τούδωσε το χλόϊσμα της γης και το πρώτο μπουμπούκι και ιδέα για ποίημα το ρόδισμα ττης σταφυλόρρογας , τα δεμάτια των ασταχυών , τα γλυκόχωρα καματερά , ο κορυδαλλός … Τα βράδυα γύριζε στο σπίτι του κουρασμένος μα κι ευχαριστημένος , από τη σιωπηλή υπόσχεση της γης , κι άφηνε το σύνεργο κι έπιανε το βιβλίο με τα ποιήματα , το περιοδικό κι την εφημερίδα που δημοσίευαν στίχους του κι έπαιρνε μολύβι κι χαρτί …»
Με αυτά τα λόγια , ένας άλλος σπουδαίος λογοτέχνης της Κυπαρισσίας ο Αρίστος Σταθόπουλος , ύμνησε το Χρόνη Βραδυνό , τον Μάρτιο του 1951 .
Μέσα από το Σανατόριο της Σωτηρίας δεν σταμάτησε να γράφει .
Φωνές από τα έγκατα
Κύριε !
Καλπάζουν
Στης αγωνίας τους δρόμους οι κραυγές μου
Και στ’ αχνάρια τους
Βυθίστηκαν οι οιμωγές
Του νικημένου λαού μου
Δέξου
Τους σπασμένους αυλούς των λυγμών μου
Μέσα από την βαθειάν έκφραση
Του φρικτού πεπρωμένου μου
Κύριε ,
Μια τεράστια Σφίγγα
Φορτωμένη το μυστήριο των αρχαίων λαών
Βηματίζει στην καρδιά μου
Μέσα από τ’ ατελείωτα ρίγη
Της προσμονής και του θανάτου .
Πως απηύδησα να εκλιπαρώ !
Ταξιδεύουν οι κήποι των ονείρων μου
Στο νόστο της φυγής
Που σαλπίζει
Απ’ τα μάγια των φρουρών
Που περπατούνε στ’ άστρα .
Μα τι μου μένει , Κύριε;
Μετρώ τις ώρες μου ,
στο ίδιο βλέμμα , που τα ίδια στοχάζεται ,
και βάραιναν
τα φτερά των πουλιών
των πληγών μου τα ράκη .
Κουρασμένοι κι’ οι γλάροι
Ραμφίζουν τον ορίζοντα ,
Κεντώντας με το αίμα μου
Στων καραβιών τα κατάρτια
Το τραγούδι των Ηπείρων
Και το τραγούδι μου , το πικρό μου τραγούδι.
Και λίγο πριν το θάνατό του γράφει στο ποίημα «Πληγωμένοι σκοποί»
Πληγωμένοι Σκοποί
Μου γράφουν να του πως πάω , πως είμαι
«καλά» γράφω και γω , «ακόμα λίγο
και θάρθω» μα όπως στο κρεββάτι κείμαι ,
αχ πόσο δάκρυ στην καρδιά μου σμίγω !
*
Η μάννα κάθε γράμμα της που στέλνει
«γλυκέ μου γυιέ. Έλα λοιπόν …Πόσο η έρμη
μαράζωσα . Σαν καλαμιά στο κάμπο
στον ερχομό σου η ψυχή μου τρέμει .
*
Το χτήμα , τα χωράφια , το περιβόλι
Ρημάχτηκαν χέρσα …Σε καρτερούνε .
Έλα και μια καρδιά έχουμε όλοι
Στο σπίτι μας σαν πρώτα να σε δούμε»
*
Κι η αδελφή τα ίδια και τα ίδια :
«Αχ Θε μου , πότε θάρθη κείνη η ώρα ;
Με πνίγουνε οι πόνοι – μαύρα φίδια –
Μέσα μου βαρειά με δέρνει η μπόρα»
*
Και μένα μ΄ έχει πνίξει τόσο η ερημιά μου
Με το στιγγό παράπονο του γκιώνη …
Πάνε οι πόθοι , πάνε τα όνειρά μου
– «Είμαι καλά» . Οι δρόμοι πούθε παν΄ οι δρόμοι ;
*
Κι αν έρθη η στερνή στοχάζομαι , ώρα
«Είμαι καλά» και ξάπλα στο φορείο
Θα με τραβούν νεράιδες γι΄ άλλη χώρα
Κι θα περάσω κι απ΄ αυτού θαρθώ , αντίο …
Μεγάλες ευχαριστίες οφείλουμε στον Σωτ. Λυριντζή και στον υιό του Θεόδωρο Φοίβο Λυριντζή που κράτησαν αθάνατο τον σπουδαίο αυτόν Γαργαλιανιώτη και ήταν για μένα η αφορμή να αναζητήσω περισσότερα για το Χρόνη Βραδυνό .
Τέλος να ευχαριστήσω τον κ. Αθανάσιο Τερζάκη που μου χάρισε , την φωτογραφία του Χρόνη Βραδυνού .
Παραπομπές
(1) ) Η φυματίωση, ΤΒ ή ΜTB είναι μια κοινή και σε πολλές περιπτώσεις, θανατηφόρα, μολυσματική νόσος. Η νόσος αυτή προκαλείται από διάφορα στελέχη μυκοβακτηρίων, συνήθως το μυκοβακτήριο της φυματίωσης. Η φυματίωση προσβάλει συνήθως τον πνεύμονα, αλλά μπορεί να επηρεάσει και άλλα μέρη του σώματος. Η φυματίωση μεταδίδεται, όταν οι άνθρωποι που νοσούν από φυματίωση βήχουν, φταρνίζονται ή μεταδίδουν το σάλιο τους, μέσω του αέρα. Οι περισσότερες λοιμώξεις είναι ασυμπτωματικές και λανθάνουσες. Όμως, περίπου μία στις δέκα λοιμώξεις σε λανθάνουσα μορφή, εξελίσσεται, τελικά, σε ενεργό νόσο. Εφόσον η φυματίωση δεν αντιμετωπιστεί, αποβαίνει μοιραία για πάνω από το 50% των ανθρώπων , που έχουν μολυνθεί.
(2) Το πρώτο σανατόριο .Κατά τη διάρκεια των ετών 1838–1845, ο Δρ. John Croghan, ιδιοκτήτης του σπηλαίου Mammoth Cave, μετέφερε τους νοσούντες από φυματίωση στη σπηλιά με την ελπίδα ,ότι θα θεραπευτούν από την ασθένεια με τη σταθερή θερμοκρασία και την καθαρότητα του αέρα στο σπήλαιο. Πέθαιναν σε έναν χρόνο. Ο Hermann Brehmer άνοιξε το πρώτο σανατόριο φυματίωσης το 1859 στο Sokołowsko (Πολωνία).
Για τη θεραπεία της νόσου, στα χρόνια εκείνα, οι
Ευρωπαίοι ιατροί πρότειναν διαμονή σε ευνοϊκά κλίματα, όπως τα παράλια της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Αλεξάνδρειας, ειδική δίαιτα πλούσια σε γαλακτοκομικά προϊόντα, ζωμούς κρεάτων αλλά και εισπνοές ατμών καθαρού ιωδίου
Οι ερευνητές όρισαν τη δεκαετία του 1880 τη νόσο της φυματίωσης ως μολυσματική, και στη συνέχεια τοποθετήθηκε σε λίστα με ασθένειες υποχρεωτικής δήλωσης στη Βρετανία. Ξεκίνησαν εκστρατείες , που παρότρυναν το κοινό να αποφεύγει τις αποχρέμψεις σε δημόσιους χώρους και «παρακινούσαν» τους άπορους που είχαν προσβληθεί από την ασθένεια να εισαχθούν σε σανατόρια που έμοιαζαν με φυλακές. Τα σανατόρια για τη μεσαία και ανώτερη τάξη προσέφεραν υψηλού επιπέδου φροντίδα και συνεχή ιατρική παρακολούθηση. Τα σανατόρια φέρονταν να παρέχουν τα οφέλη του «φρέσκου αέρα» και της εργασίας. Ακόμα όμως και στις καλύτερες συνθήκες, 50% των ασθενών , που έκαναν εισαγωγή σε αυτά πέθαιναν μετά από πέντε έτη («περί το»1916).
σανατόριο < αγγλική sanatorium < λατινική sanatus, μετοχή παθητικού παρακειμένου του ρήματος sano < sanus < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *swā-n- (υγιής)
θεραπευτήριο για ασθενείς που πάσχουν από φυματίωση ή άλλα θωρακικά νοσήματα.
