Το ολοκαύτωμα του Αετού Μεσσηνίας – 11 Σεπτεμβρίου 1943

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΟΥ ΑΕΤΟΥ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ

11 Σεπτέμβρη 1943

Δημήτρης Α. Δριμής

Δ.Σ. ΕΔΙΑ 1940-1974, τ. Δήμαρχος Αετού

«Ο φρόνιμος τον πόλεμο αποφεύγει,

μα, στην ανάγκη αυτή κανείς αν έρθει,

δόξα μικρή δεν είναι ένας ωραίος

για την πατρίδα θάνατος, ντροπή`ναι

άσκημα να πεθαίνεις».

Ευριπίδης, Τρωάδες.

Οι θυσίες που κατέβαλε η χώρα μας στη διάρκεια της τριπλής (Γερμανοί, Ιταλοί, Βούλγαροι) ξενικής κατοχής 1941-1944, υπήρξαν πολλές. Οι αξίες του μεταπολεμικού κόσμου οικοδομήθηκαν πάνω από ερειπωμένες πόλεις και ισοπεδωμένα χωριά.

Σ` αυτές τις θυσίες ο μαρτυρικός Αετός έχει πρωταρχική συμμετοχή. Ο Σεπτέμβρης του 1943 είναι ο πιο σημαντικός σταθμός της νεότερης ιστορίας των Κοντοβουνίων.  Μιας περιοχής, που, με κέντρο τον Αετό, έχει συνεχή παρουσία στην τοπική και εθνική μας ιστορία. Μιας περιοχής που τροφοδοτεί, με ένταση και διάρκεια, την ατομική και συλλογική μας μνήμη με το διαχρονικό μήνυμα της Αντίστασης, της αναζήτησης της Ελευθερίας.

Μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών (8 Σεπτεμβρίου 1943), οι στρατιωτικές και πολιτικές ισορροπίες διαταράσσονται στον ευρύτερο γεωπολιτικό χώρο της Ευρώπης αλλά και σε κάθε επιμέρους χώρο. Την περιοχή που έλεγχαν οι Ιταλοί διεκδικούν τόσο οι γερμανικές όσο και οι αντάρτικες δυνάμεις. Το κύριο επίδικο είναι ο οπλισμός του Ιταλικού Στρατού. Αν περιέλθει στους αντάρτες, θα αυξήσει τη δύναμη πυρός τους και άρα τη μαχητική τους αποτελεσματικότητα. Οι Γερμανοί εντείνουν την παρουσία τους και εγκαθίστανται σε καίριες θέσεις της περιοχής, που πριν κατείχαν οι Ιταλοί. Στόχος τους είναι να εμποδίσουν την παράδοση των όπλων στους αντάρτες αλλά και να αντιστρέψουν το θετικό κλίμα που είχε διαμορφωθεί στον πληθυσμό από τη συνθηκολόγηση των Ιταλών.

Στις 10 Σεπτεμβρίου 1943 δύο Γερμανικές διμοιρίες της 116 Επιλαρχίας Αναγνωρίσεως, 18 ανδρών η κάθε μία, κινούνται για επιθετική αναγνώριση με αφετηρία το Δώριο, προς δύο κατευθύνσεις. Η πρώτη προς τον Αετό και η δεύτερη προς το Πιτσά (Σιτοχώρι). Και οι δύο διμοιρίες έρχονται σε επαφή με ανταρτικές ομάδες του ΕΛΑΣ, που κατευθύνονται προς τις ιταλικές βάσεις Κυπαρισσίας – Φιλιατρών – Γαργαλιάνων, με σκοπό τον αφοπλισμό των Ιταλών. Στις μάχες που ακολουθούν οι Γερμανοί αποδεκατίζονται. Από τη  διμοιρία, που κινήθηκε στην περιοχή του Αετού, το σύνολο των ανδρών εξοντώθηκε ή αιχμαλωτίστηκε. Ένας μόνο σώθηκε και έφτασε τραυματισμένος στο Δώριο. Οι αντάρτες με τους αιχμαλώτους συγκεντρώθηκαν πάνω από το Σελά, στον Άγιο Νικήτα.

Οι μάχες καταγράφηκαν στα γερμανικά αρχεία: «11/9/43 Αετός. Στο χώρο Κλεισσούρας – Αετού (14 χιλιόμετρα Δ. από την Κυπαρισσία) εμπλοκή επαφής τμημάτων με συμμορίες. Λεπτομέρειες ελλείπουν.», «12/9/43 Αετός. Επιχείρηση καταπολεμήσεως συμμοριών στο χώρο Αετού, χωρίς επαφή με τον εχθρό. Ο Αετός πυρπολήθηκε με βολή πυροβολικού. Κατά την εμπλοκή επαφής, που αναφέρθηκε στο χώρο του Αετού, ημέτερες απώλειες: 3 νεκροί, 5 τραυματίες, 8 αγνοούμενοι».  (Κλεισσούρα. Αφορά στον οικισμό Κλέσουρα (Αμφιθέα) επ. Τριφυλίας. Συμμοριών. Έτσι αποκαλούσε, ύστερα από σχετική διαταγή, ο Γερμανικός Στρατός κατοχής τους Έλληνες αντάρτες. Ν. Ζερβής, Η Γερμανική Κατοχή στη Μεσσηνία, Καλαμάτα 1998). Ο αντιστασιακός τύπος της εποχής, «Η Νίκη», (29.9.43), αναφέρθηκε επίσης στα γεγονότα.

Την ίδια μέρα στη Βιάννο στην Κρήτη έγινε σκληρή μάχη τμημάτων του Ε.Λ.Α.Σ. και της Ε.Ο.Κ., που προκάλεσε πολλές γερμανικές απώλειες. Σε αντίποινα οι Γερμανοί κατέστρεψαν και ερήμωσαν 12 χωριά  της περιοχής εκτελώντας  451 άοπλους αγρότες.

Στις 11 Σεπτεμβρίου1943 οι Γερμανοί προχωρούν σε μαζικά αντίποινα. Με συνεχείς βολές πυροβολικού πυρπολούν και καταστρέφουν τον Αετό. Στη συνέχεια μεταβαίνουν στο χωριό και το καίνε. Στόχος τους είναι η μαζική τιμωρία και ο έλεγχος του αγροτικού πληθυσμού μέσα από τον τρόμο και το θέαμα της καταστροφής. Οι κάτοικοι  μετά τις πρώτες βολές του πυροβολικού εγκατέλειψαν το χωριό, αν και πολλοί είχαν καταφύγει στα βουνά από το προηγούμενο βράδυ. Λίγοι γέροντες που έμειναν εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς ή κάηκαν. Στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που ακολούθησαν εκτελέστηκαν και κάτοικοι γειτονικών χωριών.

Σε έκθεσή του προς την υπηρεσία του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, αμέσως μετά την καταστροφή ο Αετοβουναίος Δήμος Αλεβίζος  αναφέρει τα τραγικά γεγονότα, τους νεκρούς, τις καταστροφές του χωριού, τον τρόμο των κατοίκων, τις ανάγκες τους σε τρόφιμα και φάρμακα και ζητά βοήθεια. Οι οργανώσεις της περιφέρειας αλλά και κάτοικοι των γειτονικών χωριών εκφράζουν την αλληλεγγύη τους βοηθώντας, με τα στοιχειώδη, τους Αετοβουναίους.

Αεροφωτογραφία με τον καμένο Αετό, που λήφθηκε αμέσως μετά την απελευθέρωση δείχνει όλη την έκταση της καταστροφής. Η φωτογραφία δημοσιεύτηκε σε λεύκωμα που εκδόθηκε από το Υπουργείο Δημοσίων Έργων και υποβλήθηκε, μαζί με άλλα στοιχεία από όλη την Ελλάδα, ως αίτημα της χώρας μας για πολεμικές αποζημιώσεις. Αποζημιώσεις που ακόμα δεν έχουν δοθεί.

Οι συνέπειες του ολοκαυτώματος και η εποποιία των ζωντανών

Το 1943 ο Αετός ήταν το κεφαλοχώρι της όλης περιοχής. Υπήρχε ως αυτόνομη οικιστική, οικονομική, διοικητική, πολιτιστική και κοινωνική μονάδα στην οποία αθροιζόταν ένα σύνολο χωριών και είχε αναφορά ένα πλήθος ανθρώπων. Διέθετε όλες τις κρατικές υπηρεσίες και όλα τα επαγγέλματα. Είχε 1.500, περίπου, κατοίκους και 360 κατοικίες. Ασκούνταν ειρηνικές δραστηριότητας και βιώνονταν σχέσεις.

Μέσα σε μια μέρα, το Σεπτέμβρη του 1943, ο χώρος και οι άνθρωποι, πέρασαν από μια τοπική οικονομία ειρήνης σε μια οικονομία καταστροφής. Τίποτα δεν έμεινε όρθιο. Τα πάντα άλλαξαν.   Όρθιο έμεινε μόνο το πνεύμα του Αετού και η αλληλεγγύη των ανθρώπων του  που έθρεψαν ελπίδες και οράματα, χειμώνες και καλοκαίρια, στις σκηνές της διαβίωσής τους, στα ρημαγμένα σπιτικά τους.

Διακόσιες ογδόντα  (280), περίπου, κατοικίες καταστράφηκαν. Το θέαμα   του φλεγόμενου Αετού, ήταν τρομακτικό τόσο για τους κατοίκους του   όσο και για τους κατοίκους των γύρω χωριών. Το Σεπτέμβρη, σε μία αγροτική περιοχή όπως ο Αετός, όλη η σοδειά του χρόνου , με εξαίρεση το λάδι, έχει μαζευτεί και αποθηκευθεί. Αυτή η αποθηκευμένη σοδειά είτε καταστράφηκε είτε λεηλατήθηκε.

Οι κάτοικοι δοκιμάστηκαν σκληρά μετά την καταστροφή. Για χρόνια έμειναν σε σκηνές και ερειπωμένα σπίτια. Η μάχη της επιβίωσης ήταν δύσκολη και οι συνθήκες υγιεινής απαράδεκτες. Η ανέχεια πρόσθεσε νέα θύματα. Ο φόβος των Γερμανών ήταν συνεχής. Το μεγαλύτερο βάρος σήκωσαν οι γυναίκες του Αετού: «οι πικρές γυναίκες με το μαύρο ρούχο / παρθένες και μητέρες…» του ποιητή.

Το  χωριό ανοικοδομήθηκε και αυτό είναι η εποποιία των ζωντανών: η ανοικοδόμηση του χώρου και της ζωής. Η πρόταση της τότε πολιτείας ήταν η μετακίνηση των κατοίκων στις άκρες του Δωρίου και η δημιουργία εκεί νέου οικισμού με το όνομα «νέος Αετός», πρόταση που αγνοούσε τις ανάγκες των ανθρώπων, την ιστορία, το δέσιμο με τον τόπο. Ελάχιστοι μετακινήθηκαν. Το γεγονός σε συνδυασμό με τη μετανάστευση και τον εμφύλιο που ακολούθησε τραυμάτισε τον κοινωνικό ιστό του χωριού.

Οι μάχες, σε Αετό και Φούσια/Πιτσά, δεν ήταν σχεδιασμένες. Έγιναν τυχαία και χωρίς προγραμματισμό. Πρόκειται για τις δύο πρώτες επιθέσεις ανταρτών εναντίον Γερμανών στη Μεσσηνία, που έγιναν από δυνάμεις του 9^ου Συντάγματος του Ε.Λ.Α.Σ. με επικεφαλής το Ναπολέοντα Παπαγιαννόπουλο.

Η κίνηση του κατοχικού Γερμανικού Στρατού προς Αετό, Πιτσά και ύστερα από τρείς μέρες προς Σιδηρόκαστρο είχε σκοπό την καταστροφή της αντίστασης της περιοχής και τη διασφάλιση της ασφάλειας της σιδηροδρομικής και αμαξιτής οδού καθώς στα παράλια της Δ. Πελοποννήσου ανέμεναν συμμαχική απόβαση. Και μπορεί μεν η εμπλοκή των ανταρτών στον Αετό να μην οδήγησε στην  προσχώρηση των Ιταλών της Κυπαρισσίας ή τον αφοπλισμό τους από τον ΕΛΑΣ αλλά η επιδίωξη της σύγκρουσης από τον ΕΛΑΣ και η ολοκληρωτική καταστροφή των δύο Γερμανικών μονάδων, ακύρωσαν τα Γερμανικά σχέδια, ενίσχυσαν την πεποίθησή τους για επικείμενη συμμαχική απόβαση αναγκάζοντάς τους να καθηλώσουν δυνάμεις στην ευρύτερη περιοχή .

Τα ονόματα των νεκρών του ολοκαυτώματος:

Από τον Αετό:

1. Αλέξιος Δ. Γκότσης (Προκόπης)
2. Γεώργιος Θ. Γεωργιλάς
3. Γεώργιος Ι. Χαϊμανάς
4. Θεόδωρος Κ. Καζάντζας (Κοκώνης)
5. Κωνσταντίνος Θ. Χαϊμανάς (Γυφτογεώργακας)
6. Κωνσταντίνος Π. Γκότσης (Κόρος)
7. Μήτρος Γρ. Ρέμπελος (Μητρογληγόρης)

Από γειτονικά χωριά:

1. Βασιλική Βόγκα
2. Γιαννούλα Δημητροπούλου
3. Γρηγόριος Γ. Παναγιωτόπουλος
4. Επαμεινώνδας Γκόγκας
5. Κωνσταντίνος Κατσιάρας
6. Μήτρος Πετρόπουλος
7. Μιχάλης Αποστολόπουλος
8. Νικόλαος Μανωλόπουλος
9. Σωτήριος Γκόγκας

Ας διδαχτούμε από τους ίσκιους των νεκρών μας αλλά και από τα πρόσωπα των ζωντανών, τι σημαίνει αιώνες ιστορίας να κυλούν μέσα σου και να σε καλούν να γίνεις συνεχιστής στον αγώνα, για τα μεγάλα έργα του πνεύματος. Ενός πνεύματος που πάντα θα αντιστέκεται σε κάθε σκλαβιά και καταπίεση. Που θα διψά για ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, ειρήνη και δημιουργία. Που δεν θα πάψει να ονειρεύεται το φώς, με δύναμη ψυχής και σώματος, έστω κι αν αυτό κοστίζει.

Η μνήμη μας με ευλάβεια στο μαρτυρικό Αετό.

Η λησμονιά δεν θα σκεπάσει ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

(Το παραπάνω κείμενό μου δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες “Η ΑΥΓΗ” και “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ” στις  13 Σεπτεμβρίου 2016)