Ανατροπές στο ισχύον θεσμικό πλαίσιο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν δρομολογηθεί από το υπουργείο Εσωτερικών. Οι κυβερνητικές προτάσεις για την αναθεώρηση του «Καλλικράτη» αναμένεται να κατατεθούν στους πρώτους μήνες του 2018, ωστόσο το πόρισμα της αρμόδιας Επιτροπής που συνέστησε το υπουργείο Εσωτερικών, αλλά και δημόσιες αναφορές του υπουργού, Πάνου Σκουρλέτη, έχουν προϊδεάσει για τις αλλαγές που κυοφορούνται και αναμένεται να είναι σαρωτικές.
ΘΕΣΠΙΣΗ ΑΠΛΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΗΣ
Η πιο ξεκάθαρη αλλαγή είναι η θέσπιση της απλής αναλογικής ως εκλογικό σύστημα για την ανάδειξη τόσο δημοτικών όσο και περιφερειακών διοικήσεων. Ο προσανατολισμός του υπουργείου οδηγεί σε ένα σύστημα όπου οι έδρες θα κατανέμονται στη βάση της πραγματικής εκλογικής δύναμης και δεν θα παίρνει τη «μερίδα του λέοντος» ο επικρατέστερος της δεύτερης Κυριακής, ανεξάρτητα από τα ποσοστά που κατέγραψε την πρώτη. Σύμφωνα με το επικρατέστερο σενάριο για να εκλεγεί δήμαρχος ή περιφερειάρχης θα χρειάζεται το 50%+1 των ψήφων και αν δεν το πάρει την πρώτη Κυριακή, θα αναμετρώνται οι δύο επικρατέστεροι σε δεύτερο γύρο.
Πάντως, μέσω συνέντευξής του στην aftodioikisi.gr ο ίδιος ο υπουργός έχει αφήσει ανοικτό το ενδεχόμενο να εμπεριέχει και στοιχεία πλειοψηφικού συστήματος η απλή αναλογική, προκειμένου να επιτευχθεί η περίφημη «κυβερνησιμότητα». Συγκεκριμένα, έχει μιλήσει για σκέψεις, ένας συνδυασμός που λαμβάνει άνω του 45% στον α΄ γύρο να μπορεί να έχει την απόλυτη πλειοψηφία των δημοτικών ή περιφερειακών συμβούλων.
Πάντως οι αλλαγές καθυστερούν και συνεχώς μετατίθενται, προφανώς, για την επιλογή από την κυβέρνηση του «κατάλληλου χρόνου». Σύμφωνα με τελευταίες δηλώσεις του υπουργού Πάνου Σκουρλέτη θα πρέπει να περιμένουμε οι κυβερνητικές πρωτοβουλίες για τις αλλαγές στον «Καλλικράτη» να αρχίσουν να ξεδιπλώνονται μετά το Πάσχα και πάντως πριν τις καλοκαιρινές διακοπές.
ΟΡΙΟ ΣΤΙΣ ΘΗΤΕΙΕΣ
Με την ίδια συνέντευξη ο υπουργός έχει προϊδεάσει για θέσπιση ορίου στις θητείες των αιρετών, χωρίς όμως να έχει ξεκαθαρίσει το υπουργείο εάν οι θητείες θα είναι τετραετούς ή πενταετούς διάρκειας. Οι σημερινές θητείες, ωστόσο, όπως όλα δείχνουν θα παραταθούν.
Το υπουργείο έχει αποσαφηνίσει τις προθέσεις του σχετικά με την αποσύνδεση των ευρωεκλογών με τις τοπικές εκλογές. Δεν υπάρχει η δυνατότητα να μειωθούν οι σημερινές θητείες και, κατά τα φαινόμενα, μοιάζει ειλημμένη η απόφαση η αυτοδιοικητική περίοδος να ξεκινάει από 1η Ιανουαρίου και όχι 1η Σεπτεμβρίου, και ως εκ τούτου οι «τρέχουσες» θητείες των αιρετών να παρατείνονται έως το φθινόπωρο του 2019.
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ
Οι προωθούμενες αλλαγές βρίσκονται στο τελευταίο στάδιο της επεξεργασίας και μια καλή «εικόνα» τους περιέγραψε ο υπουργός στα πρόσφατα συνέδρια των συλλογικών αυτοδιοικητικών οργάνων, και συγκεκριμένα της ΚΕΔΕ στα Ιωάννινα και της ΕΝΠΕ στην Αθήνα.
Σύμφωνα με όσα είπε ο υπουργός:
- Η συγκρότηση όλων των συλλογικών οργάνων των Δήμων και των Περιφερειών αντιστοιχίζεται στην αναλογική συγκρότηση των οικείων Συμβουλίων.
- Σημαντικό μέρος των αρμοδιοτήτων της Επιτροπής Ποιότητας Ζωής και, δευτερευόντως, της Οικονομικής Επιτροπής, στο βαθμό που μπορεί να ασκηθεί αποτελεσματικά σε χαμηλότερο επίπεδο, μεταβιβάζεται στις Κοινότητες.
- Ενισχύονται και θεσμοποιούνται οι διαδικασίες προκαταρκτικής διαβούλευσης, πριν την εισαγωγή και ψήφιση σημαντικών θεμάτων στο Δημοτικό Συμβούλιο, προκειμένου να διευκολυνθεί η διαμόρφωση συναινέσεων.
- Θεσμοθετείται η διενέργεια τοπικών δημοψηφισμάτων, όχι μόνο μετά από πρωτοβουλία των οργάνων του Δήμου, αλλά και κατόπιν λαϊκής πρωτοβουλίας.
- Ο θεσμός του δημοψηφίσματος επεκτείνεται και σε επίπεδο Δημοτικής Ενότητας, ενώ ταυτόχρονα διευρύνονται οι περιπτώσεις κατά τις οποίες μπορεί να διεξαχθεί έγκυρα τοπικό δημοψήφισμα, ακόμα και για θέματα που δεν ανάγονται στη με τη στενή έννοια αρμοδιότητα των ΟΤΑ, ώστε να είναι δυνατή η διεξαγωγή (συμβουλευτικού υποχρεωτικά στην περίπτωση αυτή) δημοψηφίσματος για κάθε θέμα τοπικού ενδιαφέροντος. Για ειδικότερα δε, ζητήματα προβλέπεται απλοποίηση της διαδικασίας διενέργειας τοπικών δημοψηφισμάτων, με ταυτόχρονη αποσύνδεση του θεσμού από τη βούληση της κεντρικής εξουσίας και ενδυνάμωση του κοινωνικού ελέγχου.
- Οι Περιφερειακές Ενότητες διατηρούνται ως εκλογικές περιφέρειες, με δικαίωμα όμως «επικοινωνίας» των ψηφοδελτίων (δηλ. δικαίωμα του εκλογέα μίας Περιφερειακής Ενότητας να βάλει έναν σταυρό και σε υποψήφιο άλλης Περιφερειακής Ενότητας).
- Διατηρείται ως υποχρεωτικός ο θεσμός του χωρικού Αντιπεριφερειάρχη.
- Εισάγεται ο θεσμός του Συμβουλίου Περιφερειακής Ενότητας, το οποίο θα απαρτίζεται από τους Περιφερειακούς Συμβούλους κάθε Ενότητας και τον οικείο χωρικό Αντιπεριφερειάρχη και θα διατυπώνει εισηγήσεις για σημαντικά θέματα που αφορούν την οικεία περιοχή.
- Ο θεσμός του χωρικού Αντιπεριφερειάρχη διατηρείται, καταργείται όμως η άμεση, δηλαδή χωρίς σταυρό, εκλογή του, όπως ισχύει σήμερα. Αντίθετα, ο χωρικός Αντιπεριφερειάρχης κάθε Περιφερειακής Ενότητας θα ορίζεται από τον Περιφερειάρχη, μεταξύ των Συμβούλων που έχουν ήδη εκλεγεί στην οικεία Περιφέρεια, θα έχει με άλλα λόγια λόγο και η τοπική κοινωνία, μέσω του σταυρού.
ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ
Παράλληλα, με την αναθεώρηση του θεσμικού αυτοδιοικητικού πλαισίου αναμένεται ριζικός επανασχεδιασμός των αρμοδιοτήτων, με πλήρη καταγραφή των υφιστάμενων αρμοδιοτήτων και ανακατανομή τους στα διαφορετικά επίπεδα διοίκησης, με γνώμονα τη δημιουργία συνεργειών και τις αρχές της ενότητας των επιμέρους αρμοδιοτήτων κάθε τομέα δημόσιας πολιτικής και της εγγύτητας και επικουρικότητας, σε συνεργασία με τα συναρμόδια Υπουργεία.
Αναφορικά με τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις, αναμένεται εκ βάθρων αναδόμηση του ελέγχου της νομιμότητας των αποφάσεων της Αυτοδιοίκησης, με την απόσπαση της σχετικής αρμοδιότητας από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις και την ανάθεσή της σε έναν νέο φορέα, τον «Ελεγκτή Νομιμότητας», υπό την εποπτεία και την Ευθύνη του Υπουργείου Εσωτερικών, σε αποσυγκεντρωμένη κλίμακα, στελεχωμένου με εξειδικευμένους νομικούς.
Περαιτέρω, σχεδιάζεται και προωθείται σταδιακά η υποκατάσταση των σημερινών Αποκεντρωμένων Διοικήσεων από περιφερειακές, κατά τόπους, υπηρεσίες των αντίστοιχων υπουργείων, ώστε να υπάρχει ενιαία και ομοιόμορφη άσκηση των σχετικών αρμοδιοτήτων. ο υπουργός έχει ξεκαθαρίσει ότι:
1) Οποιαδήποτε αλλαγή του πλαισίου λειτουργίας και αρμοδιοτήτων των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων δεν θα επηρεάσει έστω και κατ’ ελάχιστο τα δικαιώματα και τους όρους εργασίας του προσωπικού τους και
2) Η οργάνωση των περιφερειακών υπηρεσιών των αντίστοιχων υπουργείων είναι μια διαδικασία που προϋποθέτει την τροποποίηση των οργανισμών τους και έναν λεπτομερή διοικητικό σχεδιασμό, που θα απαιτήσει κάποιο εύλογο χρονικό διάστημα. Δεν θα αιφνιδιαστεί λοιπόν κανείς, η όποια δε σχετική αλλαγή θα συντελεστεί αφού διασφαλιστεί η συνέχεια και η αποτελεσματικότητα του νέου διοικητικού – οργανωτικού σχήματος».
Η ΥΠΟΛΟΙΠΗ «ΒΕΝΤΑΛΙΑ»
Οι αλλαγές αναμένονται ακόμη πιο «πλούσιες» καθώς μέχρι στιγμής από επίσημα χείλη του υπουργείου έχει γίνει λόγος για:
- Δημιουργία διακριτών «μοντέλων» Ο.Τ.Α., ανάλογα με τα ιδιαίτερα γεωμορφολογικά, κοινωνικά και παραγωγικά χαρακτηριστικά τους, ώστε να αποδοθούν διαφορετικές αρμοδιότητες και να δημιουργηθεί διαφορετικό σύστημα διοίκησης, που θα σχετίζονται με τις ανάγκες και τις δυνατότητες των ορεινών, των νησιωτικών, των αστικών, των αγροτικών κ.λπ. ΟΤΑ, αλλά και να στηριχθούν με κατάλληλα μέτρα οι μειονεκτικοί – για γεωγραφικούς ή κοινωνικούς λόγους – ΟΤΑ.
- Μητροπολιτικότητα: ένα από τα θέματα που άνοιξαν προς συζήτηση είναι και αυτό. Το πώς δηλαδή οι μητροπολιτικοί Ο.Τ.Α. θα ενισχυθούν με αρμοδιότητες και θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην επίλυση των ιδιαίτερων προβλημάτων και προκλήσεων που αντιμετωπίζουν τα δύο μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας, αναβαθμίζοντας την τρωθείσα ποιότητα ζωής των κατοίκων. Και κυρίως, το πώς οι μητροπολιτικές περιοχές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης – που εξ ορισμού συγκεντρώνουν το πιο δυναμικό κομμάτι του πληθυσμού – θα λειτουργήσουν ως ατμομηχανές της ανάπτυξης.
- Μείωση του ορίου ηλικίας για την κτήση του δικαιώματος εκλέγειν στα 17 έτη, σύμφωνα και με όσα προβλέπονται πλέον και σε εθνικό επίπεδο, μετά την ψήφιση του νέου εκλογικού νόμου το περασμένο καλοκαίρι.
- Μείωση του αριθμού των υποψηφίων, ως το +10% του αριθμού των εδρών κάθε συμβουλίου, ώστε να αποφευχθεί το παραλυτικό σήμερα φαινόμενο, ειδικά σε μικρές πόλεις, να είναι όλοι υποψήφιοι ή να αναγκάζονται οι μικρότεροι ιδίως συνδυασμοί να «επιστρατεύουν» γιαγιάδες και ξαδέρφια, για να συμπληρώσουν τον απαιτούμενο αριθμό υποψηφιοτήτων.
- Αναβάθμιση του ρόλου της Εκτελεστικής Επιτροπής – η οποία πλέον, βάσει της απλής αναλογικής, δεν θα έχει κατά κανόνα μονοπαραταξιακή σύνθεση – ώστε να καταστεί το κέντρο παρακολούθησης και συντονισμού του έργου της Δημοτικής και Περιφερειακής Αρχής, αλλά και διαμόρφωσης των κατ’ αρχήν συναινέσεων.
- Ανάθεση στον Γενικού Γραμματέα του Δήμου ή της Περιφέρειας των αρμοδιοτήτων τρέχουσας διαχείρισης, ώστε οι αιρετοί να επικεντρώνουν τις προσπάθειές τους κυρίως στα μείζονα και πιο πολιτικά ζητήματα της περιοχής τους.
- Θεσμοθέτηση διαδικασιών υποχρεωτικής διαβούλευσης, ώστε να διασφαλίζεται η επίτευξη της μέγιστης δυνατής συναίνεσης τόσο μέσα στο Δημοτικό και Περιφερειακό Συμβούλιο όσο και έξω από αυτό, σε επίπεδο κοινωνίας, για τα πιο σημαντικά θέματα διοίκησης των ΟΤΑ (προϋπολογισμός, τεχνικό πρόγραμμα), προκειμένου να εξασφαλιστεί η περιβόητη «κυβερνησιμότητα» των ΟΤΑ.
- Συμμετοχή εκπροσώπου των εργαζομένων στις συνεδριάσεις των συλλογικών οργάνων του οικείου ΟΤΑ (Δημοτικό / Περιφερειακό Συμβούλιο και Εκτελεστική Επιτροπή).
- Εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου που διέπει την οικονομική διοίκηση και τα ίδια έσοδα των ΟΤΑ, που διέπονται από εξαιρετικά απαρχαιωμένη και διάσπαρτη νομοθεσία, προσπάθεια η οποία έχει ήδη δρομολογηθεί από το Υπουργείο και αναμένεται να ολοκληρωθεί πολύ άμεσα.
- Ενίσχυση των δομών και διαδικασιών του συμμετοχικού προϋπολογισμού, στο πλαίσιο της συνολικότερης λογικής για ενίσχυση της διαφάνειας, της κοινωνικής λογοδοσίας και της συμμετοχής των πολιτών, προκειμένου η κατάρτιση του προϋπολογισμού των ΟΤΑ θα αποτυπώνει, πράγματι, τις κοινωνικές ανάγκες και τις προτεραιότητες της τοπικής κοινωνίες, όπως αυτές θα προκύπτουν μέσα από ανοιχτές, δημοκρατικές διαδικασίες διαβούλευσης.
- Επανασχεδιασμό του θεσμού των ανταποδοτικών υπηρεσιών, αφ’ ενός επανεξετάζοντας το είδος των υπηρεσιών που μπορούν και πρέπει να καλύπτονται από ανταποδοτικά τέλη, αφ’ ετέρου λαμβάνοντας μέτρα ώστε η επιβάρυνση των πολιτών με ανταποδοτικά τέλη να μην παρουσιάζει μεγάλες αποκλίσεις.
- Αναπτυξιακό αναπροσανατολισμό των Δήμων και των Περιφερειών, μέσα από τη διαμόρφωση των κατάλληλων θεσμικών και χρηματοδοτικών εργαλείων, σε άμεση συνάρτηση με τη νέα εθνική αναπτυξιακή στρατηγική που ολοκληρώνεται αυτές τις μέρες και το στόχο της δίκαιης ανάπτυξης, που έχει θέσει ως κεντρικό η κυβέρνηση.
- Εκσυγχρονισμός του συστήματος των ΚΑΠ, της κρατικής δηλαδή χρηματοδότησης των ΟΤΑ, μέσω της δημιουργίας ενός νέου αλγόριθμου κατανομής τους, που να λαμβάνει υπόψη το ελάχιστο κόστος λειτουργίας και ιδιαίτερα των μικρών ΟΤΑ και τη μείωση των ανισοτήτων.
- Αναπροσανατολισμός του δανεισμού των ΟΤΑ, ώστε αφ’ ενός να υπακούει στους κανόνες της χρηστής διαχείρισης, αφ’ ετέρου να δίνει προτεραιότητα στις δημόσιες επενδύσεις της Αυτοδιοίκησης.
- Καταγραφή, παρακολούθηση και αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας ΟΤΑ σε κοινωνική και αναπτυξιακή κατεύθυνση.
- Αναβάθμιση του ρόλου των ΟΤΑ στο πλαίσιο του δημοκρατικού αναπτυξιακού προγραμματισμού, με αιχμή τη σύνδεση του προγραμματισμού μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων διοίκησης, τη δημιουργία συνεργειών μεταξύ του αναπτυξιακού σχεδιασμού και της χωροταξικής και πολεοδομικής πολιτικής, την ενίσχυση των διαδικασιών διαβούλευσης και την ουσιαστική συμμετοχή των κοινωνικών φορέων στο σχεδιασμό, καθώς και την ενίσχυση θεσμικών σχημάτων όπως η διαβαθμιδική και διαδημοτική συνεργασία κ.λπ.
«ΦΡΕΝΟ» ΣΤΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟ
Το υπουργείο έχει… κόψει τις «αποσχιστικές» διαθέσεις που έχουν εμφανιστεί σε ορισμένους δήμους, διαβεβαιώνοντας ότι στην παρούσα φάση δεν προτίθεται να ανοίξει το χωροταξικό των δήμων. Το θέμα ναι μεν είναι στις σκέψεις του υπουργείου, αλλά για αργότερα.
Ωστόσο, ας μην αποκλειστούν ορισμένες «διασπάσεις» δήμων, τις οποίες το υπουργείο έχει περιγράψει ως «εξόφθαλμες περιπτώσεις», αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο να είναι ορισμένες από τους νησιωτικούς δήμους όπως η Λέσβος, η Κέρκυρα και η Κεφαλονιά.