Ξαπλωμένος στον ρηχό τάφο του, χωρίς κτερίσματα, ένας άντρας 25 χρονών κρύβεται από το φως του ήλιου. Έχει δεχθεί θανατηφόρα χτυπήματα στο κεφάλι. Τον θώρακα και το κεφάλι του καλύπτουν πέτρες και τα χέρια του είναι σταυρωμένα στο στήθος. Πώς έφθασε ως εδώ; Τι έκανε, πώς ζούσε, τι σκέψεις πέρασαν από το μυαλό του την ώρα που τον σκότωναν; Δεν θα το μάθουμε ποτέ. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι ο σκελετός του χρονολογήθηκε στο 8.500 π.Χ. Είναι από τις καλύτερα διατηρημένες ταφές της Μεσολιθικής περιόδου στην Ελλάδα και ανακαλύφθηκε εδώ που βρισκόμαστε, στο σπήλαιο Φράγχθι.
Στο Σπήλαιο Φράγχθι
Καθισμένη κάτω από τον τεράστιο πέτρινο «θόλο» του με το τεράστιο μακρόστενο άνοιγμα που δημιούργησαν κατολισθήσεις, βλέπω σταγόνες να σταλάζουν σε διάφορα σημεία των ξύλινων διαδρόμων που το διατρέχουν. Βλέπω τις μορφές και τα σχήματα των γεωολογικών σχηματισμών στους κάθετους βράχους. Αισθάνομαι ότι έχω τη σπάνια ευκαιρία μίας συνάντησης με τους πολύ μακρινούς μας προγόνους. Εδώ, έμπαιναν κι εκείνοι, έκαναν τις τελετουργίες τους, προφύλασσαν τα ζώα τους, έβγαιναν έξω, ατένιζαν το πέλαγος, ζεσταίνονταν από τον ήλιο και έφτιαχναν εργαλεία και κοσμήματα. 40.000 χρόνια πριν -αυτή είναι η χρονολόγηση της πιο πρώιμης κατοίκησης στο σπήλαιο που απλώνεται γύρω μου σαν πέτρινη αγκαλιά.
Ίχνη κατοίκησης 40.000 χρόνια πριν
Bρισκόμαστε στη βόρεια ακτή του κόλπου της Κοιλάδας, που είναι το επίνειο του Κρανιδίου, φημισμένη από παλιά για τους ταρσανάδες και για τα φρέσκα ψάρια που εξακολουθούν να φέρνουν όσα ψαροκάικα έχουν απομείνει. Έχουμε φθάσει στο σπήλαιο Φράγχθι μετά από 15 λεπτά περπατήματος και σκαρφαλώματος στα βράχια -μια πραγματικά εντυπωσιακή πορεία με διαρκή θέα στη θάλασσα. Ωστόσο, μπορεί κανείς να έρθει πολύ πιο εύκολα με σκάφος από την Κοιλάδα το οποίο δένει σε μια μικρή προβλήτα από κάτω.
Το σπήλαιο απέχει μόλις 50 μέτρα από τη θάλασσα, η είσοδός του βλέπει προς τα δυτικά και βρίσκεται 12,5 μέτρα πάνω από την επιφάνεια του νερού. Το βάθος του είναι 150 μέτρα. Οι προϊστορικοί άνθρωποι επέλεξαν αυτό το σημείο καθώς συνδύαζε πολλά πλεονεκτήματα: το μέγεθος και τη θέση του σε έναν τόπο όπου υπήρχε πεδιάδα, μικρά δάση, ημιορεινό ανάγλυφο και θάλασσα.
Οι αρχαιολογικές έρευνες στο χώρο έγιναν μεταξύ 1967-1979 από το Πανεπιστήμιο Ιντιάνα των ΗΠΑ, με την αιγίδα της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Έφεραν στο φως ευρήματα της Ανώτερης Παλαιολιθικής (40.000-10.000 π.Χ.) της Μεσολιθικής (9.000-7.000 π.Χ.) και της Νεολιθικής περιόδου (7.000-3.000 π.Χ.). Στην Παλαιολιθική και Μεσολιθική περίοδο, χρησιμοποιήθηκε από μετακινούμενους πληθυσμούς που συνέλεγαν την τροφή τους απευθείας από τη φύση και κατασκεύαζαν εργαλεία από σκληρές πέτρες, όπως ο πυριτόλιθος και ο οψιανός. Στη Νεολιθική εποχή το σπήλαιο κατοικούνταν σε μόνιμη βάση και εμφανίστηκαν νέοι τύποι εργαλείων -όπως οι λεπίδες για δρεπάνια, μυλόπετρες και τσεκουράκια που συνδέονται άμεσα με γεωργικές ασχολίες. Καινοτομία της περιόδου είναι η χρήση ψημένου πηλού. Η κατοίκηση για πρώτη φορά επεκτάθηκε και εκτός του σπηλαίου, κοντά στη σημερινή ακτογραμμή. Το μεγαλύτερο μέρος του οικισμού αυτού είναι σήμερα βυθισμένο.
Η ζωή στα «Παράλια»
Σε μεγάλο μέρος της Νεολιθικής περιόδου κατά μήκος της ακτογραμμής υπήρχε ένας οικισμός, τα «Παράλια», που κατοικήθηκε ταυτόχρονα με το σπήλαιο. Στα τέλη της, όταν η στάθμη της θάλασσας έφθασε εδώ που τη βλέπουμε σήμερα, η πεδιάδα κατακλύστηκε από νερό καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος του οικισμού. Στο χώρο ζούσε μία αυτάρκης κοινότητα γεωργών, κτηνοτρόφων και ψαράδων. Έφτιαχναν πήλινα αγγεία, μερικά από τα οποία ήταν περίτεχνα διακοσμημένα, και αιχμηρά εργαλεία -όπως αξίνες, τσεκούρια και μυλόπετρες. Ένα εργαστήριο κατασκευής κοσμημάτων από κοχύλια αποκαλύφθηκε στο χώρο της παραλίας.
Το σπήλαιο αναδείχθηκε στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007-2013 από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας Νότιας Ελλάδας. Ευρήματα των ανασκαφών στο σπήλαιο θα δείτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ναυπλίου. Ανάμεσα σε άλλα, εκτίθενται και τα πρώτα χειροποίητα νεολιθικά αγγεία από πηλό, καθώς και μια σειρά πήλινων ανθρωπόμορφων και ζωόμορφων ειδωλίων. (*Ευχαριστούμε την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας για τις πληροφορίες που μας παραχώρησε).
Μα τι είναι οι Δολίνες των Διδύμων;
Αυτή είναι η ερώτηση που θα μας κάνουν όσοι ακούσουν το όνομα του επόμενου προορισμού μας στην Ερμιονίδα. Η απάντηση έρχεται από μακριά και ψηλά, καθώς οι λήψεις από τον κεντρικό δρόμο προς το Ναύπλιο, αλλά και με drone, αποκαλύπτουν δύο τεράστια σφαιρικά κοιλώματα, ανοιχτούς και δασωμένους κρατήρες με κάθετα βράχια που διακόπτουν τη συνέχεια του ήπιου τοπίου.
Πώς σχηματίστηκαν οι δολίνες των Διδύμων; Καταρχήν τις αναφέρει ο πανταχού παρών περιηγητής Παυσανίας. Κατά δεύτερον έχουμε την έγκυρη ερμηνεία του Ιωάννη Πετρόχειλου, του φημισμένου σπηλαιολόγου και θεμελιωτή της σπηλαιολογίας στην Ελλάδα: οι δολίνες Μεγάλη Σπηλιά και Μικρή Σπηλιά των Διδύμων, προήλθαν από λεβητοειδή καθίζηση του εδάφους. Ήταν φυσικές καταβόθρες για την αποστράγγιση των νερών από τους ξεροπόταμους και τις ρεματιές της περιοχής στις περιόδους που αυτή γινόταν λίμνη -για παράδειγμα, το 1882. Στη βάση κάθε δολίνης σχηματίζεται ένα είδος αμφιθεάτρου -στη μικρή, μάλιστα, υπάρχει και φυσικός «εξώστης», ένα μονοπάτι για να την περπατήσεις περιμετρικά.
«Άμ έπος, άμ έργον»: οδηγάμε λοιπόν προς τα Δίδυμα, ένα χωριό που είναι γνωστό για τις αυτοφυείς τουλίπες του (Tulipa undulatifolia ή boeotica) και τη Γιορτή Τουλίπας που γίνεται την άνοιξη, όταν όλη η πεδιάδα πλημμυρίζει με τα κατακόκκινα λουλούδια. Βρίσκουμε την πινακίδα προς την μικρή δολίνη, παρκάρουμε, κατηφορίζουμε τα σκαλιά που θυμίζουν λαγούμι και βγαίνουμε στον εξώστη.
Κοιτάζοντας ψηλά το κυκλικό σχήμα της δολίνης είναι ξεκάθαρο, κοιτάζοντας δεξιά βλέπουμε αμέσως το ένα από τα δύο εκκλησάκια που κτίστηκαν ένθετα σχεδόν στα κάθετα κοκκινωπά βράχια -γι’ αυτό θεωρείται πως η μικρή δολίνη χρησιμοποιήθηκε στους βυζαντινούς χρόνους ως τόπος χριστιανικής λατρείας. Είναι ο Άγιος Γεώργιος ο οποίος ασβεστώθηκε σε προηγούμενα χρόνια. Αλλιώς θα φαινόταν καθαρά μία βυζαντινή επιγραφή που θεωρείται πως υπήρχε, και τοιχογραφίες λαϊκής τεχνοτροπίας (ίσως του 13ου αιώνα) ίχνη των οποίων διατηρούνται. Η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, που θα εντοπίσουμε κάνοντας τον γύρο, είναι ολόκληρη κτισμένη μέσα στους κάθετους βράχους και θεωρείται μεταγενέστερη από τον Άγιο Γεώργιο.