Από τα « Τετράδια Ιστορίας» του Παναγιώτη Α. Κατσίβελα ,ιατρού
Ο Μορφωτικός Σύλλογος Γυναικών Γαργαλιάνων έχει καθιερώσει μια εξαιρετική γιορτή για την Ελιά και το Λάδι με προφανή σημειολογία αλλά και αναπτυξιακή προοπτική . Με αφορμή αυτή την γιορτή ας γυρίσουμε λίγο πίσω στην εποχή του 1852 στους Γαργαλιάνους να γνωρίσουμε ένα ελαιοτριβείο της εποχής όπως και την λειτουργία του .
Το ελαιοτριβείο
Σε Έκθεση Αναγκαστικής Κατασχέσεως πλειστηριασμού που έγινε το 1852 περιγράφεται ελαιοτριβείο της εποχής ,ο εξοπλισμός του , η χωροταξία του ως και η αντικειμενική του αξία
«…όπου ενταύθα υπάρχει το ως είρηται ελαιοτριβείο , είναι εις εξής κατάστασιν λιθόκτιστον , το ύψος αυτού 4 πήχεις , το πλάτος πήχεις 9 , και το πλάτος πήχεις 28 σκεπασμένο με κεράμους , έχει ένδον προς το δυτικό αυτού μέρος 4 δωμάτια , ανατολικώς επίσης 4 όμοια και μεσημβρινώς όμοια τέσσερα τα οποία χρήζουν προς αποταμίευση ελαιοκάρπου , μία μάκινα (μηχανή) εκ της Μυτιλιανικής μεθόδου ( καραγκιόζα ) και ένα ελαιολίθαρο , προς το μεσημβρινό μέρος έχει μία θύρα και εν παράθυρο , συνορεύεται ανατολικώς με κήπο , δυτικώς με δρόμο , αρκτικώς με περιβόλιο και μεσημβρινώς , με δρόμο . Είναι κοινόν μετά του δημοσίου , του καταδιώκοντος και του οφειλέτου , τουτέστιν το ήμισυ εξ αυτού ανήκει εις την κατοχή και κυριότητα του δημοσίου εκκλησιαστικού ταμείου , το άλλο ήμισυ ανήκει επίσης εις την κυριότητα και κατοχή του καταδιώκοντος … και του οφειλέτου …Υπολογίσθη η αξία του ¼ σε 600 δραχ. υπό του παρέδρου Ι. Αναγνωστόπουλου …»
Η Μυτιλιανιακή μέθοδος
η συγκομιδή
Οι καρποί συλλέγονταν από τον Νοέμβριο και μετά. Γέμιζαν οι ελαιώνες με κόσμο, τους ραβδιστάδες και τις μαζώχτρες. Τα δέντρα ραβδίζονταν, οι ελιές σκορπίζονταν στο έδαφος και οι γυναίκες τις μάζευαν με τις χούφτες μέσα σε καλάθια. Τα καλάθια φορτώνονταν στα ζώα κι έπαιρναν το δρόμο για το λιοτρίβι.
η αποθήκευση
Οι ελιές κάθε παραγωγού αποθηκεύονταν στις μπατές, μικρές αποθήκες στην είσοδο του ελαιοτριβείου, και περίμεναν τη σειρά τους για τον μύλο. Η αποθήκη κλειδωνόταν και το κλειδί κρατούσε ο φύλακας ή ο παραγωγός.
η σύνθλιψη
Οι ελιές μεταφέρονταν στoν κύριo χώρο παραγωγής, όπου βρίσκονταν οι μύλοι και τα πιεστήρια. Αφού τις ζύγιζαν, οι εργάτες τις άδειαζαν στη χοάνη του μύλου, όπου γύριζαν οι μυλόπετρες. Ο ελαιοπολτός, το χαμούρι, συγκεντρωνόταν σε μια δεξαμενή στο κάτω μέρος του μύλου.
η συμπίεση
Με τροχήλατους κάδους οι εργάτες μετέφεραν τον ελαιοπολτό σε τραπέζια που βρίσκονταν στο κέντρο της αίθουσας. Εκεί γέμιζαν τα τσουπιά, μεγάλα σακιά σε σχήμα φακέλου αρχικά από γίδινη τρίχα, αργότερα από φυτικές ίνες–, φροντίζοντας να απλωθεί ομοιόμορφα ο πολτός στο εσωτερικό τους. Σε κάθε πιεστήριο (μπασκί) δούλευαν δύο μπασκιτζήδες: ο βοηθός, το τσιράκι, μετέφερε τα γεμισμένα τσουπιά και ο μάστορας τα στοίβαζε, το ένα πάνω στο άλλο, στη λεκάνη του πιεστηρίου. Η εργασία αυτή λεγόταν φόρτωμα και απαιτούσε τέχνη και ακρίβεια, αφού από το σωστό γέμισμα και το κατάλληλο στοίβασμα εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό η μέγιστη απόδοση της πρέσας και η αποφυγή ατυχημάτων και φθορών στη λεκάνη ή και σε ολόκληρη την πρέσα. Οι τεχνικές κατά το φόρτωμα ποίκιλλαν, ανάλογα με το είδος της ελιάς και την εμπειρία του τεχνίτη. Όταν ο χώρος μεταξύ λεκάνης και κεφαλής του πιεστηρίου γέμιζε με τσουπιά, ο τεχνίτης του πιεστηρίου έγνεφε στον χειριστή της αντλίας να ξεκινήσει τη συμπίεση. Καθώς τα τσουπιά πιέζονταν, διαδικασία που επαναλαμβανόταν έως τρεις φορές και διαρκούσε περίπου 40 λεπτά, από τους πόρους τους κυλούσε ένα μείγμα νερού και λαδιού, η αμούρη, που μαζευόταν σε μια λεκάνη στο κάτω μέρος της πρέσας, το πολήμι. Για να διευκολύνουν τη συμπίεση και να μεγιστοποιήσουν την απόδοση, οι εργάτες περιέχυναν τα τσουπιά με ζεστό νερό (θέρμισμα).
ο διαχωρισμός
Οι εργάτες μάζευαν την αμούρη και την μετέφεραν με μεταλλικά δοχεία, τα λαγήνια, στις λάντζες, ειδικές δεξαμενές καθίζησης, όπου το λάδι ξεχώριζε από το νερό με φυσικό τρόπο: χάρη στη διαφορά ειδικού βάρους των δύο υλικών, το λάδι ανέβαινε στην επιφάνεια και το νερό καθόταν στον πυθμένα. Από τη δεκαετία του 1930 εισήχθησαν στα ελαιοτριβεία ειδικά μηχανήματα, που χρησιμοποιούσαν για τον διαχωρισμό τη μέθοδο της φυγοκέντρισης και έμειναν γνωστά ως λαβάλ, από το όνομα του εφευρέτη Γκουστάφ ντε Λαβάλ.
η μεταφορά και η αποθήκευση του λαδιού
Οι εργάτες συγκέντρωναν το λάδι σε τουλούμια, ασκούς από δέρμα κατσίκας, ή στα μεταλλικά λαγήνια, το ζύγιζαν και το μετέφεραν είτε στις λαδαποθήκες του ελαιοτριβείου, είτε στα σπίτια των παραγωγών. Τα παλιότερα χρόνια βρώσιμα θεωρούνταν τα λάδια με οξύτητα έως πέντε βαθμούς.
