Παράγοντες όπως η φυτική βιοποικιλότητα, οι ακραίες µεταβολές σε θερµοκρασία – υγρασία και οι καλλιεργητικές τεχνικές διαταράσσουν την ισορροπία µεταξύ των εντόµων και των βιολογικών εχθρών τους µε αποτέλεσµα να καθίστανται επικίνδυνα για τις καλλιέργειες.
Με στοιχεία από μελέτη του Αντώνη Παρασκευόπουλου, γεωπόνου, διευθυντή ΔΑΟΚ Τριφυλίας
Με τον υδράργυρο να σταθμεύει σε καθημερινή βάση πάνω από τους 20οC, αρχίζει πλέον σταδιακά και η περίοδος ανθοφορίας στους ελαιώνες. Περίοδος ιδιαίτερα σημαντική, δεδομένης της ευαισθησίας των δέντρων στο στάδιο αυτό σε μπουρίνια και σημαντικές μεταβολές στη θερμοκρασία. Η επόμενη σοδειά κρίνεται σε μεγάλο βαθμό από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες στο στάδιο αυτό, ενώ η κλιματική κρίση φέρνει νωρίτερα σε επαφή τους εντομολογικούς εχθρούς με τα άνθη και εν συνεχεία με τον καρπό. Αυτή η σταδιακή απορύθμιση του καλλιεργητικού ημερολογίου και οι αντίστοιχες μεταβολές στους χρόνους γενεών των φυσικών εχθρών που φέρνει η κλιματική κρίση, επιβάλλει μία εις βάθος γνώση των εντόμων-στόχων, των οποίων τη δράση προσπαθεί ο ελαιοπαραγωγός να περιορίσει. Όσο το κλιματικό σκηνικό αποσταθεροποιείται, τόσο πιο ασύμφορη γίνεται η επιφανειακή προσέγγιση στη φυτοπροστασία του ελαιώνα.
Αρχικά, αξίζει να επισημανθεί πως κανένα έντομο (ακόμα και ο δάκος) δεν είναι εξ ορισμού βλαβερό. Τα έντομα θεωρούνται εχθροί από τη στιγμή που διαταράσσεται σοβαρά η βιολογική ισορροπία μεταξύ αυτών και των βιολογικών εχθρών τους.
Η ισορροπία αυτή επηρεάζεται από παράγοντες όπως η φυτική βιοποικιλότητα, οι ακραίες μεταβολές σε θερμοκρασία-υγρασία και οι καλλιεργητικές τεχνικές. Όσον αφορά τη βιοποικιλότητα, κρίνεται σημαντική γιατί έτσι εξασφαλίζεται τροφή και πολλαπλασιασμός των βιολογικών εχθρών, οι οποίοι και ρυθμίζουν τους πληθυσμούς των εχθρών-στόχων του ελαιοπαραγωγού. Επίσης, οι ακραίες μεταβολές σε θερμοκρασία και υγρασία, μπορούν να επηρεάσουν καθοριστικά τα όρια επιβίωσης των βιολογικών εχθρών ή των εχθρών-στόχων, με αντίστοιχες συνέπειες. Στη περίπτωση των καλλιεργητικών τεχνικών, υπάρχει το παράδειγμα του κοκκοειδούς λεκάνιου, το οποίο επηρεάζεται από το κλάδεμα καρποφορίας, την πυκνότητα φύτευσης και τη συχνότητα άρδευσης.
Ταξιδεύει έως 10 χιλιόμετρα το ακμαίο δάκου
Αδιαμφισβήτητα, ο πιο σημαντικός οικονομικά εχθρός της ελαιοκαλλιέργειας είναι ο δάκος (Bactrocera oleae Rossi). Επηρεάζει κάθε χρόνο την εγχώρια ελαιοπαραγωγή, ιδιαίτερα στα νότια της χώρας, με τις απώλειες καρπού να αγγίζουν και το 80% σε περίπτωση ανεπιτυχούς αντιμετώπισης. Από την άλλη, με εφαρμογή κατάλληλων μέτρων οι απώλειες περιορίζονται μεταξύ 2 και 15%. Η παρουσία του εντόμου είναι συνεχής με 3-5 γενιές το χρόνο και δεν πρόκειται να σταματήσει, γι’ αυτό είναι σημαντικό ο ελαιοπαραγωγός να ξέρει σε ποιες περιπτώσεις υπάρχουν εξάρσεις του δάκου.
Τα ακμαία άτομα (οι μύγες) μπορούν να επιβιώσουν για διάστημα έως και 90 μέρες το χειμώνα και το πολύ 40 μέρες το καλοκαίρι. Τα θηλυκά ζουν περισσότερο από τα αρσενικά και μπορούν να μεταναστεύσουν εντός ενός βιολογικού κύκλου έως 10 χιλιόμετρα, ανάλογα με τα κίνητρα (θερμοκρασία, ανάγλυφο εδάφους και διαθεσιμότητα καρπού).
Να επισημανθεί πως αν βρει ο δάκος ιδανικές συνθήκες δεν μεταναστεύει και «βολεύεται». Συνήθως αρχές άνοιξης και καλοκαιρού ο δάκος οργανικά μεταναστεύει από τις ημιορεινές στις πεδινές περιοχές. Τα ακμαία δάκου εναποθέτουν έως 12 αυγά την ημέρα με την ιδανική θερμοκρασία ωοτοκίας να υπολογίζεται σε 20-28oC. Αντίστοιχα, η ωοτοκία σταματάει σε θερμοκρασίες μικρότερες των 15oC ή μεγαλύτερες των 33oC.
Προκειμένου να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά ο δάκος, χρειάζεται συστημική παρακολούθηση του δενδρώνα. Προτιμώνται οι δολωματικοί ψεκασμοί έναντι των μαζικών (κάλυψης). Συνήθως τοποθετείται στα τέλη άνοιξης 1 παγίδα κάθε 2ο δέντρο, ενώ σε περιπτώσεις που δεν προλάβει παραγωγός το δάκο πριν εγκατασταθεί στον ελαιώνα, υπάρχουν μέθοδοι μαζικής παγίδευσης ώστε να συλληφθεί άμεσα ικανός αριθμός ακμαίων και να μειωθεί ο πληθυσμός σε επίπεδα που να μην προκαλούν οικονομικές ζημιές.
Αντιμετώπιση υπό καθεστώς βιολογικής καλλιέργειας
Σε περιπτώσεις βιολογικής καλλιέργειας, εξαπολύονται ωφέλιμα έντομα όπως το Opius concolor, άλλες βιολογικές δραστικές ουσίες καθώς και συμβιωτικά βακτήρια σε συνδυασμό με προσεκτική χρήση χαλκού. Επίσης, μέθοδος συμβατή με τη βιολογική γεωργία είναι και η χρήση καολίνης που μπορεί να προσφέρει προστασία μέχρι 80% από το Δάκο.
Κάποιοι γεωπόνοι προτείνουν την τεχνική στείρου εντόμου (SIT), δηλαδή την μαζική εκτροφή Δάκου, την στείρωση του στο στάδιο της pupa με έκθεση σε ακτινοβολία Γάμα, την εξαπόλυσή τους στον ελαιώνα, με αποτέλεσμα να μην αναπαράγεται η γενιά και να μειώνεται δραστικά ο πληθυσμός της επόμενης.
