Η Τουρκία ενδέχεται να αναπτύξει τα προηγμένα ρωσικά αντιαεροπορικά συστήματα S-400 στα ιρακινά σύνορα για την προγραμματισμένη καλοκαιρινή της επίθεση κατά του PKK, στο ιρακινό Κουρδιστάν. Μια τέτοια κίνηση θα σηματοδοτούσε την πρώτη επιχειρησιακή ανάπτυξη του πυραυλικού συστήματος από τότε που η Άγκυρα το παρέλαβε το 2019.
Στα σύνορα με το Ιράκ
Τουρκικά ΜΜΕ αναφέρουν ότι οι S-400 της Τουρκίας ενδέχεται να αναπτυχθούν στα σύνορα, υπονοώντας ότι θα χρησιμοποιηθούν κατά των drones που φέρεται να έχει αποκτήσει το PKK. Αλλά το σύστημα είναι αποτελεσματικό απέναντι σε μεγαλύτερες απειλές. Είναι σχεδιασμένο για να καταρρίπτει πυραύλους κρουζ και βαλλιστικούς πυραύλους, όπως αυτούς που εκτόξευσε το Ιράν στην επίθεσή του κατά του Ισραήλ στις 13 Απριλίου, και η ανάπτυξή του θα μπορούσε να επιδεινώσει τις εντάσεις με άλλους συμμάχους του ΝΑΤΟ που εξοργίστηκαν με την αγορά της Άγκυρας από τη Μόσχα.
Η συμφωνία για τους S-400 κόστισε στην Τουρκία περίπου 2,5 δισ. δολάρια. Έμμεσα, ωστόσο, οι απώλειές της εκτιμούνται άνω των 9 δισ. δολαρίων που θα μπορούσε να έχει κερδίσει από την κατασκευή άνω των 900 εξαρτημάτων για την παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού του F-35. Οι ΗΠΑ απέβαλαν την Τουρκία από το πρόγραμμα ανάπτυξης των προηγμένων stealth μαχητικών, λόγω ανησυχιών ότι η χρήση του συστήματος S-400 θα μπόρούσε να δώσει στη Ρωσία τη δυνατότητα να «μάθει» να ανιχνεύει το στίγμα των F-35 και, παράλληλα επέβαλαν κυρώσεις στην Γενική Διεύθυνση Αμυντικών Βιομηχανιών της Τουρκίας.
Η πρώτη φορά
Ενώ υπέστη αυτές τις κυρώσεις, η Τουρκία δεν ενεργοποίησε ποτέ τους S-400. Μετά την παράδοση του συστήματος, Αμερικανοί αξιωματούχοι προειδοποίησαν την Τουρκία να μην το «ενεργοποιήσει». Η Τουρκία δοκίμασε τα μαχητικά της F-16 και F-4 εναντίον του ραντάρ του S-400 στα τέλη του 2019. Η Ουάσινγκτον επέπληξε έντονα την Άγκυρα τον Οκτώβριο του 2020 επειδή ανακοίνωσε ότι δοκίμαζε το σύστημα. Έκτοτε, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι οι S-400 της Τουρκίας έχουν τεθεί σε λειτουργία. Τον Νοέμβριο του 2022, ο τότε υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ δήλωσε ότι η Άγκυρα δεν έχει «κανένα πρόβλημα με τους S-400» και ότι το σύστημα «είναι σε θέση και έτοιμο για χρήση».
Η υποτιθέμενη επερχόμενη ανάπτυξή του στα σύνορα με το Ιράκ θα είναι η πρώτη φορά που οι τουρκικοί S-400 θα τεθούν σε χρήση πέντε χρόνια μετά την παραλαβή τους από την Άγκυρα. Ο Αλί Μπακίρ, ειδικός σε θέματα Τουρκίας στο Κέντρο Ιμπν Χαλντόν του Πανεπιστημίου του Κατάρ, είναι επιφυλακτικός ως προς την είδηση, αλλά δεν την απορρίπτει: «Θα μπορούσε να είναι μια επιχειρησιακή απαίτηση λόγω της ξένης απειλής στο Βόρειο Ιράκ, όπου σταθμεύουν τουρκικά στρατεύματα, ή απλώς αναληθείς ειδήσεις», δήλωσε στο Business Insider. «Εάν οι S-400 αναπτυχθούν για επιχειρησιακές ανάγκες, θα μπορούσε να είναι για να αντιμετωπιστεί η πιθανή απειλή των βαλλιστικών πυραύλων του Ιράν».
Το ζήτημα του Ιράν
Παρόλο που τα λοιπά συστήματα αεράμυνας της Τουρκίας είναι ικανά να αποκρούσουν τις εναέριες απειλές από το PKK, η Τουρκία χρειάζεται ένα προηγμένο σύστημα για την αναχαίτιση βαλλιστικών πυραύλων. «Λαμβάνοντας υπόψη ότι η Άγκυρα έχει σταθμεύσει στρατεύματα στο Βόρειο Ιράκ, θα ήταν πιο λογικό να αναπτύξει ένα τέτοιο σύστημα για την προστασία τους κατά τη διάρκεια περιφερειακής κλιμάκωσης ή αντιπαράθεσης», δήλωσε ο Μπακίρ. «Το Ιράν έχει χρησιμοποιήσει πυραύλους τον τελευταίο καιρό εναντίον του Βόρειου Ιράκ».
Ο Μπακίρ δήλωσε ότι οι πρόσφατες πυραυλικές επιθέσεις μεταξύ Ισραήλ και Ιράν μπορεί να αποτελέσουν μια περαιτέρω δικαιολογία για την ανάπτυξη των S-400 στα ανατολικά της Τουρκίας. «Μια τέτοια κίνηση θα εξυπηρετήσει την ασφάλεια της Τουρκίας καθώς και την ασφάλεια του Ιράκ, το οποίο βελτιώνει τους δεσμούς του με την Άγκυρα τον τελευταίο καιρό με πρωτοφανή τρόπο», δήλωσε. Από την πλευρά του, ο Σουλεϊμάν Οζερέν, συνεργάτης στο Orion Policy Institute, σημείωσε ότι η ανάπτυξη των S-400 ως έκτακτη ανάγκη για την αντιμετώπιση των ιρανικών πυραύλων θα μπορούσε να δημιουργήσει «μια εξαιρετικά περίπλοκη κατάσταση» για την Τουρκία.
Οι στόχοι
«Μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να σημαίνει ότι η Τουρκία θα χρησιμοποιούσε το ρωσικό οπλικό σύστημα εναντίον του πιο πιστού συμμάχου της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή», δήλωσε ο Οζερέν. «Ωστόσο, η Τουρκία μπορεί να χρησιμοποιήσει την ενδεχόμενη απειλή από ομάδες πολιτοφυλακής που συνδέονται με το Ιράν ή το PKK ως πρόσχημα για την ανάπτυξη των S-400». Προβλέπει ότι θα εξυπηρετούσε τρεις πρωταρχικούς στόχους: «Πρώτον, οι S-400 ήταν μια από τις πιο ακριβές αλλά και λιγότερο παραγωγικές πολιτικές αποφάσεις. Με την ανάπτυξή τους και τον πολύ θόρυβο γι’ αυτό, το ΑΚΡ μπορεί να επιδιώξει να φιμώσει τους επικριτές στο εσωτερικό».
«Δεύτερον, η Άγκυρα μπορεί να θέλει να αποδείξει στη Μόσχα ότι η στρατιωτική της συνεργασία εξακολουθεί να ισχύει. Και τρίτον, μια τέτοια απόφαση μπορεί να στοχεύει στο να στείλει ένα μήνυμα στη Δύση -κυρίως στις ΗΠΑ- ότι η θέση της Άγκυρας έναντι της Ρωσίας και του ΝΑΤΟ παραμένει αμετάβλητη», είπε, προσθέτοντας ότι οι τουρκικοί S-400 είναι ένα «αυτόνομο σύστημα» ασύμβατο με τα συστήματα του ΝΑΤΟ, περιορίζοντας τη χρήση του και επιβεβαιώνοντας το «υψηλό κόστος και την έλλειψη λειτουργικότητας».
Η ενεργοποίηση του συστήματος θα μπορούσε επίσης να κλιμακώσει την παρατεταμένη διαμάχη με τις ΗΠΑ. Τον Ιανουάριο, η τότε αναπληρώτρια υπουργός Εξωτερικών Βικτόρια Νούλαντ δήλωσε ότι η Ουάσινγκτον θα μπορούσε να συζητήσει την επανένταξη της Άγκυρας στο πρόγραμμα F-35, εάν επιλύσει το ζήτημα των S-400. Ωστόσο, ο Οζερέν επισήμανε ότι «το πρόβλημα δεν αφορά το πού αναπτύσσει η Άγκυρα τους S-400, αλλά το ότι οι S-400 παραμένουν στην κατοχή της Τουρκίας».
Το ζήτημα του ΝΑΤΟ
Ο Μπακίρ υποστήριξε ότι τα όπλα αγοράζονται «με πρόθεση χρήσης» είτε για «επιθετικούς είτε για αμυντικούς σκοπούς. […] Ακόμη και αν η Τουρκία υποθετικά ανταλλάξει τους S-400, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να χειριστούν λάθος την υπόθεση των F-35», τόνισε, προσθέτοντας ότι «δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι το Κογκρέσο δεν θα επιχειρήσει να ασκήσει πίεση στην Άγκυρα στο μέλλον». Αντίθετα, ο Οζερέν επανέλαβε ότι το θεμελιώδες πρόβλημα είναι η «καθαρά πολιτική» απόφαση της Άγκυρας να αγοράσει τους S-400, η οποία, όπως υποστήριξε, υποκινήθηκε από την επιθυμία του AKP να απομακρύνει την Τουρκία από το ΝΑΤΟ.
«Ένας τέτοιος στόχος ήταν ανέφικτος και μη ρεαλιστικός δεδομένης της έκτασης της ενσωμάτωσης της Τουρκίας στο αμυντικό σύστημα του ΝΑΤΟ», αντέκρουσε ο Οζερέν. «Η απόφαση για τους S-400 άφησε την Άγκυρα σε μια επισφαλή κατάσταση που παρέμεινε αμετάβλητη», σημείωσε, προσθέτοντας ότι «ανεξάρτητα από τα κίνητρα του ΑΚΡ τότε, η πραγματικότητα υπαγορεύει ότι το κυβερνών κόμμα πρέπει να αντιστρέψει την πορεία του και να επιστρέψει σε μια ισχυρότερη συμμαχία με το ΝΑΤΟ».
