άδια Ιστορίας» του Παναγιώτη Α. Κατσίβελα , ιατρού .
Τα Χριστούγεννα ήταν και παραμένουν μια κατά βάση και κατ’ ουσία πνευματική γιορτή. Και αυτές οι ημέρες δίνουν την αφορμή για μια πνευματική προσέγγιση του Γεγονότος , της ενανθρωπήσεως του Υιού και Λόγου του Θεού.
Την εποχή που δεν υπήρχαν κινητά , τηλεόραση ούτε καν ράδιο οι άνθρωποι , οι οικογένειες συγκεντρωνόντουσαν γύρω από το γιορτινό τραπέζι , γύρω από μια φωτιά που πιθανότατα θα έκαιγε και συνομιλούσαν , επικοινωνούσαν , συμβίωναν, συναντιλαμβάνονταν , συμμετείχαν στα κοινά μυστήρια και στο κοινό τρόπο.
Αναμφίβολα τα παιδιά είχαν και αυτά το μερτικό τους , το χρόνο τους , γύρω από μια γιαγιά ή κάποιον άλλον που είχε την υπομονή να λέει ιστορίες και παραμύθια .
Με αυτές τις σκέψεις , ημέρες που είναι , μαζί με τις ευχές μου σκέφτηκα να ανασύρω ένα παραμύθι που άκουγαν τα παιδιά στους Γαργαλιάνους σε χρόνο απροσδιόριστο αλλά σίγουρα πριν το 1900 .
Ο γέρος και τα τρία κορίτσια , ένα παραμύθι που η γαργαλιανιώτικη παραλλαγή έχει καταγραφεί στην συλλογή του Γεωργίου Α. Μέγα(1) και έχει καταταχθεί στον παραμυθιακό τύπο AT 884 C κατά Aarne-Thompson . Ένα παραμύθι με τις αξίες και τις συνήθειες της εποχής του , που αποτυπώνει ένα τρόπο .
Ο γέρος με τα τρία κορίτσια.
Μια φορά και ένα καιρό ήταν ένας πατέρας, που είχε τρείς κόρες . Του ήρθε διαταγή να πάει στον στρατό (πόλεμο) και ήταν πολύ στενοχωρημένος . Και τον ρωτάει η μεγάλη η κόρη του σαν τον βλέπει σκεφτικό :
- Τί έχεις πατέρα και είσαι συλλογισμένος ;
- Πως να μην είμαι , μ΄ ήλθε μήνυμα να πάγω στο στρατό
- Και εγώ νόμισα ότι ήθελες να με παντρέψεις
Και η δεύτερη τον έβλεπε στενοχωρημένο και τον ρωτά :
- Πατέρα γιατί είσαι συλλογισμένος ;
- Τι να σου πω κόρη μου το είπα και στη μεγάλη
- Πές το μου , ίσως και σε βοηθήσω σε τίποτα
- μ΄ ήλθε μήνυμα να πάγω στο στρατό
- Και εγώ νόμισα ότι ήθελες να με παντρέψεις
Του απαντάει και η δεύτερη .
Τον βλέπει και η μικρότερη και τον ρωτάει :
-Γιατί πατέρα είσαι συλλογισμένος
– τι να σου πω κόρη μου το είπα κι στις αδελφές σου
-πες το μου ίσως σε κάνω και ξεστεναχωρεθείς
-μου ήλθε μήνυμα να πάω στο στρατό
– μα γι’ αυτό στεναχωριέσαι ; δώσ’ μου τα ρούχα σου το τουφέκι σου , το άλογό σου και εγώ θα πάω για σένα
Ο Πατέρας της δεν τ’ έστεργε η κόρη επέμενε και έκοψε τα μαλλιά της , βάζει αντρίκια ρούχα , παίρνει το τουφέκι του , ανεβαίνει στ΄ άλογο και πάει στο στρατό και είπε πως την λένε Θόδωρο .
Ο Θόδωρος συντρόφευσε με ένα βασιλόπουλο κι έπιασε φιλίες . Στον φίλο του όλο φαίνονταν πως δεν είναι άντρας και όταν πήγαινε στο χωριό του έλεγε στη μάνα του που ήταν κόρη δράκου και ήξερε από μάγια
- Θόδωρος , Θοδώρα μοιάζει την καρδιά μου μαραγκιάζει
- Αφού θαρρείς ότι είναι κορίτσι πάρτον μια μέρα κει ,που πουλάνε βραχιόλια και καρφίτσες και θα δείξει .
Τον συμβουλεύει η μάνα του
Πάνε αλλά ο Θόδωρος θέλει να δει μόνο τα πιστόλια και λέγει στο σύντροφό του :
- Τι τα θέλεις τα βραχιόλια κορίτσι είσαι ;
Πάλι του φαινόταν πως δεν είναι άντρας , κι έλεγε :
-Θόδωρος , Θοδώρα μοιάζει , την καρδιά μου μαραγκιάζει .
Μετά του ζήτησε να συναγωνιστούν στο λιθάρι όπως τον συμβούλεψε η δράκαινα μάνα του . Αλλά και πάλι ό Θόδωρος πέρασε την δοκιμασία πετάγοντας το λιθάρι, μέχρι τον ουρανό ψηλά και πέρα από όσο έπιανε το μάτι τους .
Πέρασαν τρία χρόνια στο στρατό , όταν θα γύριζαν στο χωριό ο σύντροφος κατάλαβε ότι ο Θόδωρος , ήταν Θοδώρα και τρέχει να την προφτάσει .
Στο σπίτι τον καλοδέχτηκαν και τον κέρασαν κεχρί (2). Αυτός ,πονηρά σκεφτόμενος άφησε να του πέσει και να σκορπίσει κάτω.
Και έκανε ώρες να το μαζέψει που τον έπιασε βράδυ και δεν έφυγε .
Το βράδυ μπαίνει στο σπίτι της και έτσι αποκοιμισμένη όπως ήταν της βάζει το υπνοβότανο, που του είχε δώσει η μάνα του και την μαγεύει και έτσι κοιμισμένη, όπως ήταν την πάει σπίτι του .
Όταν η Θοδώρα άνοιξε τα μάτια και αντί τον πατέρα της και τις αδελφές της βλέπει δίπλα της το σύντροφό της στο στρατό και νάνε σε ξένο μέρος .
Κατακοκκίνισε και σταμάτησε να μιλάει .
Αυτός της έλεγε χίλια γλυκά λόγια, πως την αγάπαγε και πως ήθελε να την κάνει γυναίκα του αλλά η Θοδώρα ούτε λαλιά δεν έβγαζε.
Πέρασε ένας χρόνος , πέρασε δεύτερος , πέρασε τρίτος και λαλιά δεν έβγαζε . Όλοι την είχαν για βουβή .
Λόγο δεν άνοιγε να πει και ο σύντροφός στο στρατό αρραβωνιάστηκε με άλληνε και θα γινόταν η χαρά του.
Στην εκκλησιά , που πήγαιναν να στεφανωθούνε , πήραν μαζί τους και τη βουβή .
Άναψε η βουβή ένα κεράκι και παίρνει φωτιά το μανίκι της , την βλέπει η νύφη και λέει :
-η βουβή θα καεί , σβήστε τη φωτιά
Και λέει η Θοδώρα :
-εγώ τρία χρόνια φύλαξα και δεν μίλησα και σύ τι γρήγορα που μίλησες ;
Και ο γαμπρός αποκρίθηκε :
- Φέρτε την Θοδώρα να στεφανωθώ, που τρία χρόνια, από ντροπή δεν μίλησε , εκτιμώντας τον χαρακτήρα και την ηθική της .
Και έζησαν αυτοί καλά και μείς καλύτερα .
Ανάλυση
Το θέμα της μεταμφίεσης και της αλλαγής του φύλου εμφανίζεται συχνά σε παραδόσεις και παραμύθια από την Ινδία έως την Ιρλανδία και από τον Βόρειο Αμερική έως την Ωκεανία , όπως φαίνεται στο Motif Index of Folk Literature του Stith Thompson . Όπως αναφέρει η Chaterine Valey –Vallantin, το θέμα της μεταμόρφωσης ή μεταμφίεσης μιας γυναίκας σε άντρα επιτρέπει μια προσέγγιση της κοινωνικής κατασκευής των ρόλων των δύο φύλων. Η συμβολική αυτή ανατροπή των ρόλων αν και προσωρινά επιτρέπει στις ηρωίδες αυτών των παραδόσεων από τη καταπίεση των αντρών και να δείξουν την αξία τους , τελικά επιβεβαιώνει την αντίληψη για την κατώτερη φύση των γυναικών που να αναδειχθεί πρέπει να αποκτήσει γενναιότητα και ανδρεία .
Ο Μέγας το ρόλο του κοριτσιού στρατιώτη στην αφηγηματική παράδοση οι ελληνικές παραλλαγές του παραμυθιού στις διάφορες μορφές διαμορφώνονται σε δύο αντιφατικών εκ πρώτης όψεως θεμάτων : αφ΄ ενός υπάρχει το θέμα του γυναικείου ηρωισμού , που παρουσιάζεται κάτω από το ιδιότυπο σχήμα της γυναικείας ανδρείας , της αφομοίωσης και κατοχής από την γυναίκα καθαρά αντρικών αξιών , όπως είναι η πολεμική ικανότητα . Αφ΄ ετέρου έχουμε μια τυπική ιστορία ερωτικής μύησης μέσα από τις περιπέτειες ενός ζευγαριού , που τελικά παντρεύεται και ζει ευτυχισμένο .
Η ανδρεία ως γυναικεία αρετή απαντάτε σε διάφορες αφηγηματικές παραδόσεις από το βυζαντινό έπος του Διγενή Ακρίτα στα ακριτικά και στα κλέφτικα τραγούδια και στα παραμύθια της προφορικής παράδοσης . Η μορφή της γυναίκας πολεμιστή υπάρχει στο Βυζαντινό έπος του Διγενή Ακρίτα στο πρόσωπο της Μαξιμούς που αντιμετώπισε τον Διγενή Ακρίτα αλλά νικήθηκε απ΄ αυτόν . Η παράδοση της Μαξιμούς δεν ανήκει εις το έπος όπου περιγράφει την κοινωνική και στρατιωτική ζωή της περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αλλά μεταφέρει θέματα της ύστερης αρχαιότητας μαζί με την τοπική μικρασιατική παράδοση του αρχαίου -πιθανόν προ ομηρικού μύθου των αμαζόνων .Οι μύθοι αυτοί ενσωματώθηκαν στην ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και διαδόθηκαν στην εγγύς Ανατολή . Αυτές οι αμαζόνες δεν κρύβουν το φύλο τους ακόμα και όταν φορούν αντρική πανοπλία . Ωστόσο το στοιχείο της μεταμφίεσης της γυναίκας σε άντρα στο Βυζάντιο δεν λείπει . Απαντάται όμως σε μεταμφίεση σε ασκητή ή της γυναίκας που ζει στην έρημο .Στην ύστερη βυζαντινή περίοδο και την τουρκοκρατία η παράδοση του κοριτσιού στρατιώτη τροφοδοτείται από την ιστορική πραγματικότητα . Έτσι το θέμα της γυναίκας που μεταμφιέζεται σε στρατιώτη απαντάει στα ακριτικά δημοτικά τραγούδια με το γενικό τίτλο «Η κόρη και ο Σαρακηνός», απαντάτε επίσης και στα κλέφτικα τραγούδια για την «Κόρη Κλέφτη» που συνδέονται ακόμα και με θρυλικές μορφές γυναικών που σύμφωνα με την παράδοση στην προεπεναστατική περίοδο εντάχθηκαν σε κλέφτικες ομάδες ντυμένες ως άντρες. Το ιδεολογικό μήνυμα του παραμυθιού μπορεί να γίνει κατανοητό μόνο σε σχέση με τις κοινωνικές συνθήκες που ζούσαν οι άνθρωποι που το δημιούργησαν .
Παραπομπές
- Ο Γεώργιος Μέγας (Μεσημβρία, 13 Αυγούστου 1893 – Αθήνα, 22 Οκτωβρίου 1976) ήταν Έλληνας λαογράφος και καθηγητής Πανεπιστημίου. Το 1960 ανέλαβε πρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας και συγκέντρωσε και εξέδωσε πολλά παραμύθια του ελληνικού λαού, φανταστικές αφηγήσεις της λαϊκής λογοτεχνίας, προϊόντα δημώδους λογοτεχνίας, τα οποία αντικατοπτρίζουν τον λαϊκό βίο, τα ήθη και τα έθιμα, τις προκαταλήψεις, τις δεισιδαιμονίες και τις αξίες της ζωής. Ήταν ο πρώτος που παρουσίασε λαϊκές αφηγήσεις ταξινομημένες όχι με άξονα τοπικό ή γεωγραφικό, χρονολογικό ή θεαματικό, αλλά σύμφωνα με το διεθνές σύστημα “Aarne-Thompson”. Για να διευκολύνει μάλιστα τον μελλοντικό ερευνητή, στο τέλος του βιβλίου παρουσιάζει πάντα και τον τύπο στον οποίο ανήκει κάθε παραμύθι (μύθος ζώων, παραμύθι ή ευτράπελη διήγηση) την προέλευσή του και τις παραλλαγές του. Συνέταξε επίσης αρκετά αναγνωστικά για το δημοτικό σχολείο.
- Το κεχρί είναι η γενική ονομασία διαφόρων ειδών ποωδών φυτών της οικογένειας Αγρωστώδη (Graminae), τα οποία παράγουν μικρά εδώδιμα σπέρματα και χρησιμοποιούνται ως τροφή του ανθρώπου ή ως ζωοτροφή.
