Παν. Τζαβάρας: Ρυθμιστές της αυτοδυναμίας τα κόμματα εκτός Βουλής

Οι επερχόμενες εκλογές του 2023, οι δέκατες ένατες της περιόδου της Μεταπολίτευσης, έχουν κάποια τεχνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά που τις καθιστούν ιδιαίτερες. Καταρχάς, θα διεξαχθούν την πρώτη Κυριακή με το σύστημα της απλής αναλογικής και θα επαναληφθούν μετά από 3-6 εβδομάδες με το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής και με το bonus των 40 εδρών για το πρώτο κόμμα. Είναι πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα, μέσα σε λίγες εβδομάδες να διεξαχθούν δυο εκλογικές αναμετρήσεις με δυο διαφορετικά εκλογικά συστήματα. Μια δεύτερη ιδιαιτερότητα είναι το γεγονός πως θα αναμετρηθούν ένας εν ενεργεία πρωθυπουργός με έναν διατελέσαντα. Αυτό έχει συμβεί μόνο το 1993 με αντιπάλους τον εν ενεργεία τότε Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και με αντίπαλό του τον Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος τελικά επικράτησε. Βέβαια, ο Αλέξης Τσίπρας, ούτε το πολιτικό διαμέτρημα έχει του Ανδρέα Παπανδρέου, ούτε αναπολεί κανείς τη διακυβέρνησή του και τα σοβαρά λάθη του κυρίως στην οικονομία και την εξωτερική πολιτική. Βασικοί παράμετροι των τελικών αποτελεσμάτων θα είναι, η ενδεχόμενη χαλαρή ψήφος κατά την πρώτη εκλογική διαδικασία, η πόλωση που θα επικρατήσει στην δεύτερη και κυρίως η αποχή, η οποία τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα στην ηλικιακή ομάδα κάτω των 35 έχει «απογειωθεί».

Πότε θα διεξαχθούν οι εκλογές;

Η απόφαση για τον χρόνο υλοποίησης των εκλογών, είναι ξεκάθαρο πως αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του Πρωθυπουργού. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη κάποιες διαδικασίες, αλλά και την δέσμευση της Κυβέρνησης (τόσο του Πρωθυπουργού, όσο και των συναρμόδιων Υπουργών), ότι θα υλοποιηθούν με την απογραφή του 2021 (η οποία και επιφέρει κάποιες μικρές ανακατατάξεις στις έδρες των εκλογικών περιφερειών), έχουμε την εξής κατάσταση:

Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή, η ανακοίνωση των στοιχείων του νόμιμου πληθυσμού της χώρας θα γίνει προς το τέλος του έτους. Από εκεί και έπειτα, σύμφωνα με το άρθρο 54 του Συντάγματος και με δεδομένο ότι η τελευταία πράξη απογραφής έγινε στις 21 Φεβρουαρίου του 2022 (αναφερόμαστε στην απογραφή που άρχισε το 2021), όλες οι Κυριακές μετά και την 26η Φεβρουαρίου 2023 είναι «ανοικτές» για να διεξαχθούν εκλογές.

Δεδομένου ότι από την προκήρυξη των εκλογών έως και το σχηματισμό κυβέρνησης υπολογίζεται ότι απαιτούνται 2-2,5 μήνες και συνυπολογίζοντας την περίοδο του Πάσχα και τις Πανελλήνιες εξετάσεις, τότε το πιθανότερο διάστημα είναι να διεξαχθούν οι εκλογικές αναμετρήσεις από 5 Μαρτίου έως 9 Απριλίου.

Θα υπάρξει αυτοδυναμία;

Στο σημείο αυτό όμως θα επιχειρήσουμε μια ανάλυση ως προς την πιθανότητα αυτοδυναμίας και υπό ποιους όρους αυτή μπορεί να επιτευχτεί.

Για την πρώτη Κυριακή, με την απλή αναλογική, είναι σχετικά εύκολο να υπολογίσουμε την κατανομή των εδρών για κάθε κόμμα που καταφέρει να ξεπεράσει το 3%. Στην «απόλυτη» απλή αναλογική, αρκεί να πολλαπλασιάσουμε το εκλογικό ποσοστό κάθε κόμματος με το σύνολο των εδρών, για να βρούμε το μερίδιο του σε έδρες. Για παράδειγμα, σε ποσοστό 36% αναλογούν: 300 x 36/100 = 108 έδρες.

Με το σύστημα της απλής αναλογικής που θα εφαρμοστεί την πρώτη Κυριακή και με υποτιθέμενο άθροισμα ποσοστών των κομμάτων εκτός Βουλής στο 8% (όσο ήταν δηλαδή το 2019), το πρώτο κόμμα θα χρειαστεί περίπου 46% για να πετύχει αυτοδυναμία. Ένα ποσοστό που με τα τωρινά δεδομένα, μοιάζει ακατόρθωτο.

Στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση (δεύτερη κάλπη), υπάρχει το bonus των 40 εδρών, που θα λάβει το πρώτο κόμμα ανάλογα με το ποσοστό του. Η κατανομή του bonus γίνεται κλιμακωτά και σε συνάρτηση με ύψος του ποσοστού που θα λάβει. Το ελάχιστο bonus είναι 25 έδρες και από εκεί και μετά, για κάθε επιπλέον μισό τοις εκατό, δίνεται μία έδρα στο πρώτο κόμμα. Δηλαδή, για να κερδίσει και τις 40 έδρες, πρέπει να εξασφαλίσει ποσοστό μεταξύ 38%-38,5%. Σε αυτή την περίπτωση είναι πολύ πιθανό το πρώτο κόμμα να πετύχει την πολυπόθητη αυτοδυναμία.

Επομένως είναι προφανές ότι, όσο μικρότερο είναι το άθροισμα των ποσοστών των κοµµάτων που μένουν εκτός Βουλής, τόσο μεγαλύτερο πρέπει να είναι το ποσοστό του πρώτου κόµµατος για να πετύχει την αυτοδυναμία.

Αν εξαιρέσει κανείς τον Μάιο του 2012 (όταν τα εκτός βουλής κόμματα συγκέντρωσαν περίπου 12%), το µέσο άθροισμα των ποσοστών όλων των κοµµάτων που έµειναν εκτός Βουλής ήταν 5,5%. Εάν επιβεβαιωθεί αυτό το ποσοστό και τώρα, το πρώτο κόµµα θα χρειαστεί περίπου 38,5% για να έχει αυτοδυναμία. Στον πιο κάτω πίνακα δίνονται αναλυτικά οι τέσσερις πιο πιθανές περιπτώσεις, αναφορικά με τη σχέση που συνδέει το άθροισμα του ποσοστού των κομμάτων εκτός Βουλής, με το ποσοστό αυτοδυναμίας του πρώτου κόμματος.

Ποσοστό κομμάτων εκτός Βουλής	Αυτοδυναμία 1ου κόμματος
5,5% – 6%	38,5%
8%	38%
10%	37,5%
12%	37%

Ένα ζήτημα που προκύπτει και έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον, είναι εάν το πρωτοεμφανιζόμενο κόμμα ΕΛΛΗΝΕΣ του έγκλειστου Ηλία Κασιδιάρη, κατορθώσει να εισαχθεί στην Βουλή και να πάρει τη θέση του ΜΕΡΑ25. Τα δυο αυτά κόμματα, μπορεί να έχουν εντελώς διαφορετικές δεξαμενές ψηφοφόρων, εμφανίζουν ωστόσο μια αξιοπρόσεχτη αντίθετη πορεία. Δηλαδή, το ΜΕΡΑ25 φυλλοροεί με το πέρασμα του χρόνου σε αντίθεση με τους ΕΛΛΗΝΕΣ που έχουν επιδοθεί σε έναν αγώνα σπρίντερ προκειμένου να προλάβουν να μπουν στη Βουλή. Κατά την προσωπική μας άποψη και με τα μέχρι τώρα δημοσκοπικά δεδομένα, δεν μπορούν και τα δυο κόμματα να ξεπεράσουν το 3%. Άρα μένει να δούμε ποιο από τα δυο τελικά θα επικρατήσει.

Κατά τον τελευταίο 1,5 χρόνο, τα δημοσκοπικά ποσοστά της Νέας Δημοκρατίας κυμαίνονται μεταξύ 33%-36,5%, του ΣΥΡΙΖΑ μεταξύ 22,5%-26,5%, ενώ τα αντίστοιχα για το ΠΑΣΟΚ είναι 7%-14,5%. (στην περίπτωσή του όμως μεσολάβησε η αλλαγή αρχηγού, η οποία εξηγεί την μεγάλη διακύμανση του ποσοστού). Στο γράφημα που ακολουθεί και το οποίο προκύπτει από την ευρωπαϊκή υπηρεσία europeelects, δείχνει τη γραμμή τάσης του ποσοστού κάθε κόμματος. Σημειωτέον ότι, έχουν ενσωματωθεί όλες οι δημοσκοπικές μετρήσεις από το 2018 έως σήμερα και έχουν γίνει οι απαραίτητες αναγωγές.

Πηγή: https://europeelects.eu/greece/

Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζουμε την τελική εκτίμηση ποσοστού ανά κόμμα, με ενσωματωμένες όλες τις μετρήσεις έως και τον περασμένο Νοέμβριο για την πρώτη εκλογική αναμέτρηση (με απλή αναλογική). Τα βέλη δείχνουν την ανοδική ή την καθοδική «πορεία» κάθε κόμματος στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα:

Το εκλογικό μέτρο στη Μεσσηνία και πώς κατανέμονται οι έδρες

Συνοψίζοντας με βάση την πιο πάνω ανάλυσή μας, παραθέτουμε ένα πιθανό σενάριο με πρόβλεψη των δυο εκλογικών αποτελεσμάτων (για την πρώτη και τη δεύτερη κάλπη) και με δεδομένο ότι θα έχουμε δυο εκλογικές αναμετρήσεις. Αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι οι πίνακες είναι ενδεικτικοί και μόνον. Τα σενάρια είναι υποθετικά και αφορούν εκτιμήσεις με βάση τις δημοσιευμένες δημοσκοπικές μετρήσεις οι οποίες και μετρούν στάσεις της κοινής γνώμης και σε καμία περίπτωση πρόθεση ψήφου.

Ένα αξιοσημείωτο γεγονός που πρέπει να αναφέρουμε είναι ότι στις εκλογές του 2019 στη Μεσσηνία ήταν εγγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους 196 χιλιάδες ψηφοφόροι. Ωστόσο, στο νομό σημειώθηκε ποσοστό αποχής 42%, το οποίο ήταν ακόμη υψηλότερο στην ηλικιακή ομάδα κάτω των 35 ετών. Με απλά λόγια, πάνω από τέσσερις στους δέκα ψηφοφόρους δεν συμμετείχαν στις εκλογές.

Σε ότι αφορά την κατανομή των εδρών (για την δεύτερη εκλογική αναμέτρηση), φαίνεται ότι είναι «παιχνίδι» μεταξύ δύο, της Νέας Δημοκρατίας και του ΣΥΡΙΖΑ μιας και το ΠΑΣΟΚ δεν δείχνει ικανό για την ώρα να πιάσει το εκλογικό μέτρο. Η ενδεχόμενη απώλεια έδρας ή εδρών στην Αρκαδία και την Αργολίδα εξαιτίας της απογραφής, θα συμπιέσουν την πιθανότητα έδρας του ΠΑΣΟΚ στην Πελοπόννησο με την πρώτη κατανομή, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν υπόλοιπα μεγαλύτερα από αυτά της Μεσσηνίας.

Με δεδομένο ότι οι μεταβολές που θα επιφέρει η απογραφή στις εκλογικές περιφέρειες αφορούν την απώλεια έδρας στην Λακωνία και στην Αρκαδία, η κατάσταση στη Μεσσηνία μοιάζει αμετάβλητη.

Στις εκλογές του 2019, η Νέα Δημοκρατία στη Μεσσηνία εξέλεξε δυο έδρες μα βάση το εκλογικό μέτρο και τις άλλες δυο, με την δεύτερη και την τρίτη κατανομή αντίστοιχα. Ο ΣΥΡΙΖΑ έβγαλε μια έδρα στην πρώτη κατανομή. Η εκτίμησή μας είναι ότι κάτι ανάλογο θα συμβεί και το 2023, εκτός κάποιου συγκλονιστικού απροόπτου (πάντα αναφερόμαστε στη δεύτερη κάλπη).

Παίρνοντας το ρίσκο για δυο αρχικές εκτιμήσεις του εκλογικού αποτελέσματος, κατά την πρώτη εκλογική αναμέτρηση (Πίνακας1), έχοντας ως υπόθεση το σενάριο της χαλαρής ψήφου και κατά την δεύτερη (Πίνακας2), έχοντας ως υπόθεση το σενάριο της πόλωσης, παρουσιάζουμε τις πιο κάτω προβλέψεις:

Πρώτη εκλογική αναμέτρηση

Πίνακας 1: Με απλή αναλογική

Μετά την πρώτη κάλπη, η Νέα Δημοκρατία θα μπορεί να σχηματίσει ρεαλιστικά κυβέρνηση συνεργασίας, μόνο με το ΠΑΣΟΚ (122+40= 162 έδρες). Αντίθετα, το ΣΥΡΙΖΑ για να μπορέσει να σχηματίσει κυβέρνηση συνεργασίας, θα χρειαστεί εκτός από το ΠΑΣΟΚ και το ΜΕΡΑ25 και ένα από τα ΚΚΕ και ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΥΣΗ.

Δεύτερη εκλογική αναμέτρηση

Πίνακας 2: Με ενισχυμένη αναλογική

Σύμφωνα με την πιο πάνω ανάλυση και με βάση το γεγονός ότι, τα ποσοστά που καταγράφονται στις δημοσκοπήσεις για το πρώτο και συχνά και για το δεύτερο κόμμα είναι συνήθως χαμηλότερα από αυτά που παίρνουν στην κάλπη, εκτιμούμε με σχετική βεβαιότητα ότι θα υπάρξουν δυο διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις και η πρόβλεψη μας για την δεύτερη είναι ότι θα προκύψει, έστω οριακά, αυτοδύναμη κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας,.

Δρ Παναγιώτης Ε. Τζαβάρας

Λέκτορας Κοινωνικής Στατιστικής & Πολιτικής Έρευνας

Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου