του Διονύσιου Περδίκη, Αναπληρωτής καθηγητής Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής, Εργαστήριο Γεωργικής Ζωολογίας & Εντομολογίας στο ypaithros.gr
Η βιολογική καλλιέργεια της ελιάς κάποιες φορές φαίνεται να είναι μια μάλλον εύκολη υπόθεση, καθώς τα ελαιόδεντρα υπάρχουν παντού στη χώρα μας. Σε σχέση με τη φυτοπροστασία της όμως, αυτό δεν ισχύει στις περισσότερες περιοχές της χώρας μας, καθώς είναι γνωστό ότι συχνά έχουμε σημαντικά προβλήματα λόγω του δάκου.
Η αντιμετώπιση, λοιπόν, του δάκου στη βιολογική ελαιοκαλλιέργεια θα πρέπει να τύχει ιδιαίτερης προσοχής, καθώς εάν υπάρξει κάποια έξαρση του δακοπληθυσμού, τότε θα είναι δύσκολη η αποφυγή προβλημάτων, καθώς δεν μπορούν να γίνουν ψεκασμοί με χημικά, αλλά ούτε και ο σκοπός της βιολογικής γεωργίας είναι να ψεκάζουμε συχνά, έστω και με επιτρεπόμενα σκευάσματα.
Για τον λόγο αυτόν, η αποφυγή δημιουργίας συνθηκών που ευνοούν την αύξηση του δακοπληθυσμού, ο περιορισμός πιθανής εισόδου του εντόμου από γειτονικές καλλιέργειες ή περιοχές, η έγκαιρη εφαρμογή των μέτρων αντιμετώπισης που θα επιλεγούν και όλα αυτά οπωσδήποτε μαζί με τη συνεχή παρακολούθηση του δακοπληθυσμού για την αποφυγή διαφυγής, έχουν την ίδια -εάν όχι μεγαλύτερη- σημασία σε σχέση με τη συμβατική καλλιέργεια.
Διαφορετική φιλοσοφία αντιμετώπισης
Στη βιολογική καλλιέργεια της ελιάς, τα μέτρα και οι μέθοδοι αντιμετώπισης του δάκου έχουν σκοπό όχι την απότομη μείωση των πληθυσμών του, όπως συμβαίνει με τους ψεκασμούς, αλλά τη συνεχή επίδραση στους πληθυσμούς του, έτσι ώστε να διατηρούνται σε όσο το δυνατόν πιο χαμηλά ή και μηδενικά επίπεδα καθ’ όλη την περίοδο που οι καρποί είναι επιδεκτικοί προσβολής.
Ένα από τα συχνότερα μέτρα αντιμετώπισης είναι η χρήση παγίδων που προσελκύουν τα ενήλικα του δάκου μέσω του χρώματός τους, τροφικών ελκυστικών ή προσελκυστικών φύλου (φερομόνης) του εντόμου ή συνδυασμών τους. Η αποτελεσματικότητα εξαρτάται από το είδος δολώματος, τον συνδυασμό των προσελκυστικών παραγόντων, τις καιρικές συνθήκες και την περίοδο (π.χ. θερινή ή φθινοπωρινή), τα υλικά κατασκευής της παγίδας κ.ά.
Με την εφαρμογή ενός πυκνού δικτύου παγίδων στον ελαιώνα, έχουμε σκοπό τη μαζική παγίδευση του δάκου μέσω της σύλληψης των ενηλίκων του, πριν αυτοί ωοτοκήσουν στους καρπούς. Κρίσιμος παράγοντας για την επιτυχία της μεθόδου είναι η τοποθέτηση των παγίδων να γίνεται από νωρίς π.χ. από τον Μάιο, ώστε να μειώνονται οι πληθυσμοί του δάκου αμέσως με την εμφάνισή τους στον ελαιώνα.
Πού υπερτερούν οι παγίδες έναντι των ψεκασμών
Οι παγίδες δίνουν το πλεονέκτημα ότι μπορούν να τοποθετούνται με διαφορετική πυκνότητα και διάταξη ή να μετακινούνται ανάλογα με τον κίνδυνο προσβολής από τον δάκο π.χ. σε πιο πυκνή διάταξη κοντά σε ακαλλιέργητα κτήματα, σε πιθανές εστίες ή σε δέντρα μεγαλόκαρπων ποικιλιών. Την περίοδο από το τέλος Αυγούστου και αμέσως μετά, που ο κίνδυνος από τον δάκο αυξάνεται, οι παγίδες αντικαθίστανται ή νέες παγίδες μπορεί να προστεθούν για καλύτερη αντιμετώπιση.
Γενικά, η μέθοδος είναι πιο αποτελεσματική σε σχετικά μεγάλη έκταση. Σε μικρούς ελαιώνες χρειάζεται πιο πυκνή διάταξη, ειδικά περιφερειακά, και προσεκτική παρακολούθηση του δακοπληθυσμού με παγίδες στις οποίες μπορούμε να καταμετρούμε τα ενήλικα κάθε 5 ή 7 ημέρες και επίσης να παρακολουθούμε τη δακοπροσβολή σε δείγματα καρπών.
Εάν χρειαστεί, τοποθετούμε περισσότερες παγίδες τοπικά. Γενικά, η μέθοδος, λόγω της συνεχούς και μεγάλης διάρκειας επίδρασή της (εφόσον οι παγίδες έχουν τοποθετηθεί εγκαίρως, π.χ. από τον Μάιο και με αύξηση του αριθμού τους τον Σεπτέμβριο εφόσον χρειάζεται) και πάντοτε με ταυτόχρονη παρακολούθηση των δακοπληθυσμών, μπορεί να δώσει καλά αποτελέσματα.
Σε περιοχές ή έτη με υψηλούς δακοπληθυσμούς μπορούμε, εάν χρειαστεί, να κάνουμε ψεκασμό. Μια άλλη μέθοδος αντιμετώπισης με έγκριση στη βιολογική καλλιέργεια της ελιάς, πάλι με σκοπό τη συνεχή επίδραση στους δακοπληθυσμούς, είναι η κάλυψη του φυλλώματος και των καρπών με πολύ λεπτό στρώμα υλικών που απωθούν τον δάκο και έτσι δεν έχουμε προσβολές. Η μέθοδος αυτή θα πρέπει να εφαρμόζεται ακολουθώντας πολύ προσεκτικά τις οδηγίες και με συνεχή παρακολούθηση του δακοπληθυσμού και των προσβολών των καρπών.
Αντιμετώπιση με ωφέλιμα έντομα
Στη μείωση των πληθυσμών του δάκου σε βιολογικούς ελαιώνες, αλλά και σε αυτούς που εφαρμόζονται δολωματικοί ψεκασμοί, πρόσφατες ερευνητικές προσπάθειες στη χώρα μας έχουν επιβεβαιώσει την ύπαρξη αρκετών ειδών ωφέλιμων εντόμων που παρασιτούν τις προνύμφες ή τις νύμφες του δάκου. Η επίδραση αυτών των εντόμων είναι συνήθως μικρή, αλλά σε ορισμένες περιοχές και περιόδους έχουν υψηλό ποσοστό παρασιτισμού.
Σε κάθε περίπτωση, ο ρόλος τους είναι πολύ θετικός, καθώς ασκούν συνεχή πίεση στους δακοπληθυσμούς και μειώνουν τον κίνδυνο για την επόμενη περίοδο. Η βιολογική αντιμετώπιση του δάκου έχει πολλά πλεονεκτήματα, καθώς λειτουργεί σε μεγάλη κλίμακα, με μηδενικό κόστος και χωρίς περιβαλλοντικές επιδράσεις. Για τους λόγους αυτούς, σε αυτήν τη μέθοδο δόθηκε προτεραιότητα στην Καλιφόρνια. Επομένως, θα πρέπει να αποφεύγονται μέτρα που μειώνουν τους πληθυσμούς των ωφέλιμων εντόμων (π.χ. ψεκασμοί κάλυψης ή μαζική παγίδευση με παγίδες κίτρινου χρώματος ή μη εκλεκτικά προσελκυστικά), ενώ θα πρέπει να ενισχυθούν προσπάθειες αξιοποίησης των ιθαγενών ωφέλιμων εντόμων στην αντιμετώπιση του δάκου.
Σε κάθε περίπτωση, βασικός σκοπός της βιολογικής καλλιέργειας είναι η αντιμετώπιση των εντόμων με όσο το δυνατόν μικρότερη επίδραση στο περιβάλλον και αξιοποιώντας τις φυσικές λειτουργίες των αγροοικοσυστημάτων, όπως η διατήρηση και η επαύξηση των πληθυσμών των ωφέλιμων εντόμων και της ωφέλιμης δράσης τους.
